Arcas, Termenés, Lengadòc
Lo castèl d’Arcas (Arques, 11) ambe son domnon plan particular es una construccion remarcabla de l’Edat-Mejana occitana.
Lo luòc es mencionat en 1118 coma una « villa » (es a dire sens fortificacion) mas un linhatge apareis tre 1011 ambe Bernad Amièlh d’Arcas dins l’entoratge de Rotgièr 1èr, comte de Carcassona. La senhoriá auriá dependut primitivament de l’abadiá benedictina de La Grassa mas seriá passada pro rapidament en dirècta als comtes de Carcassona puèi als barons de Tèrmes de Termenés al començament del sègle 12. En 1154, lo « castrum » d’Arcas es tengut per Guilhèm de Tèrmes puèi en 1163 per sos eiritièrs Raimond e Guilhèm en feu dels Trencavèls, vescomtes de Carcassona.
Pendent la Crosada, lo site deguèt seguir la destinada de l’ensemble del Termenés que tombèt dins las mans dels crosats de Simon de Montfort après la presa del castèl de Tèrmes en 1210 e la captura de son senhor Raimond. En 1217, trobam un cèrt Berenguièr d’Arcas, cavalièr faidit al servici de Guilhèm de Pèirapertusa al moment de sa somission a Simon de Montfort.
Ambe la Reconquèsta occitana (1216-1224), lo Termenés tornèt trobar sos senhors legitimes mas la Crosada reiala de 1226 tornèt getar la noblessa occitana del parçan suls camins de l’exil. Aital, Olivièr de Tèrmes, lo filh del vençut de 1210, incarnèt la resisténcia als envasidors duscas a sa somission definitiva al Rei de França en 1241.
En 1231, un ancian luòctenent de Montfort, Pierre 1er de Voisins, recebèt la senhoriá d’Arcas, confiscada sus de senhors faidits (« jus de foresti faiditorum de Archis »). Mas Olivièr de Tèrmes, devengut entre temps un vassal leial del Rei de França, obtenguèt de recuperar una brava partida del patrimòni que son linhatge s’èra vist confiscat. Es aital que lo vesèm senhor d’Arcas dins un acte de 1260. Çaquelà, vendèt pauc après totes sos dreches sus la senhoriá a Pierre 2 de Voisins, filh del companh de Montfort, e Arcas dintrèt aital definitivament dins los domenis d’aqueste linhatge francimand.
Aviam dejà encontrat aquesta familha implantada ambe succés en tèrra occitana dins nòstre article sus la glèisa de Blanhac (ligam)
Originari de la senhoriá eponima de Voisins (Voisins-le-Bretonneux, Yvelines 78), aqueste linhatge de cavalièrs apareis dins la primièra mitat del sègle 12 ambe Hugues citat en 1118. Mantuns membres de la familha gravitan dins l’entoratge dels barons de Marly, una branca capdeta dels potents Montmorency. Es donc pas estonant de veire Pierre de Voisins participar a la Crosada Albigesa ambe totes los linhatges vesins d’Île-de-France : Montfort, Lévis, Marly, Neauphle, Rochefort, Essarts, Beynes… que formèron la garda raprochada de Simon de Montfort.
Pierre de Voisins aviá participat en 1191 a la tresena Crosada en Palestina e s’engatgèt dins la Crosada Albigesa tre 1209. Se batiá encara jos la bandièra del Rei de França en 1229. Aqueste engatjament li balhèt lo reng de Marescal dins l’armada de Montfort (entre 1216 e 1218) e li portèt senhoriás e revenguts preses suls senhors faidits en Carcassés, Rasés e Quercòrb.
De son esposa Mahaut de Thury, Pierre agèt un filh nomenat Pierre 2 de Voisins que faguèt una brava carrièra dins la nauta administracion capeciana coma Conestable de Carcassona (vèrs 1240) e Senescal de Tolosa e d’Albigés entre 1251 e 1255. Se maridèt ambe una parenta seuna, Jeanne de Voisins, veusa de Gui de Lévis.
Lor filh ainat Guillaume se maridèt ambe Gauceranda de Narbona e comencèt la branca ainada dels senhors de Confolens e Limós. Lor filh capdet, Gilles de Voisins, recebèt per sa part las senhoriás de Vilarzèl de Rasés (Villarzel-de-Razès, 11), Arcas e Vilanòva. Esposèt una filha del linhatge de Lodeva e lora descendéncia formèt la branca de Voisins d’Arcas que s’implantarà dins la baronia de Blanhac, en país tolosan, a la fin del sègle 14. Gilles, atestat coma senhor d’Arcas a partir de 1268, comencèt l’edificacion del castèl per ne far sa residéncia principala e tornèt far edificar una aglomeracion jos la forma d’una bastida.
Aquesta branca portava las armas de Voisins bresadas d’un lambèl, a saber : « d’argent a tres lausanges de vermelh pausats en faissa al lambèl de quatre pendents d’azur ».
Son ben aquestas armas que vesèm representadas mantuns còps dins lo castèl d’Arcas de Termenés.
L’entrada bèla del castèl es aital ondrada d’un escut armoriat plaçat a la clau de la volta d’ogiva del portal fortificat.
Las armas dels senhors d’Arcas s’encontran tanben sus una clau de volta d’un bastiment segondari plaçat a l’angle sud-oèst de la muralha quadrangulària de que los decòrs escultats (clau de volta, culòts) convidan a pensar que servissiá de residéncia senhoriala.
Una clau de volta similària se tròba englobada dins la maçonariá d’un autre bastiment plaçat a l’angle sud-èst mas qu’es a l’ora d’ara una abitacion privada distincta del castèl.
Enfin, trobam dins lo domnon una granda fenèstra al cap trilobat, dubèrta sus la fàcia orientala, que presenta de veirals armoriats pro recents. Las armas figuradas i son d’alhors fautivas e mòstran un camp d’aur e un lambèl de vermelh.
La branca dirècta dels Voisins d’Arcas s’escantiguèt ambe lo maridatge de Françoise de Voisins ambe lo vescomte Joan de Juèsa en 1518. Aital, lo castèl perdèt sa fonccion de residéncia senhoriala e foguèt pauc a pauc abandonat. Deguèt subir lo sètge d’una armada d’Uganauds en 1575 e foguèt vendut coma ben nacional e en partida desrocat pendent la Revolucion Francesa. Èra a mitat roinat al mièg del sègle 19.
Duèi, lo castèl d’Arcas totalament adobat fa partida dels sites toristics màgers del despartament d’Auda, inclús dins lo famós circuit dels « Castèls Catars ».
Totas la fotografias de l’article son d’Arpaïx Pereilha que tenèm a mercejar per aqueste reportatge fotografic.
Olivièr Daillut-Calvignac
Sorgas principalas : QUEHEN (R) e DIELTIENS (D.), « Les châteaux cathares et les autres », 1983 ; Lannoy (F.de) e Bourbon Parme (R. de), « Le château d’Arques » revista Moyen-Âge n°5 juill-août 1998 ; per la genealogia del linhatge de Voisins, veire http://racineshistoire.free.fr/LGN/PDF/Voisins.pdf .
