Claravals, castèl de Panat.

Claravals, Roergue, Guiana

Lo castèl de Panat, ancian cap-luòc de vigariá carolingiana e sèti d’una de las mai importantas baronias de Roergue es situat dins la comuna actuala de Claravals (Clairvaux-d’Aveyron, 12) que domina majestuosament.

L’edifici consèrva de vestigis repartits entre l’epòca romanica e lo sègle 18. Foguèt lo breç de l’importanta familha aristocratica dels barons de Panat.

Aqueste linhatge fa son aparicion dins las sorgas escrichas en 1060-1062 a l’escasença de la refondacion del monastèri de Claravals. Dos actes remarcables servats dins lo cartulari de l’abadiá de Concas nos en contan lo debanament (Cart. de Concas n°14 e 15).

Longtemps abans, un monastèri dedicat a Sant Pèire èra estat fondat dins lo valon situat entre los castèls de Panat e de Cassanhas (Cassagnes-Comtaux, 12) que se fan fàcia de part e d’autra de la val d’Adin a mens d’un quilomètre de distància. Mas los conflictes continuals entre los cavalièrs de las doas fortalesas avián desrocat lo luòc e fach fugir sos abitants.

Un jorn d’ivèrn, un pelegrin nomenat Alboin, de passatge en Roergue sul camin dels Luòcs Sants, descobriguèt aquesta situacion. Cal dire qu’aqueste romieu èra pas qual que siá… D’efièch, Alboin èra lo filh d’Haròld, lo famós rei saxon d’Anglatèrra, que deviá morir qualques annadas après, jols còps dels cavalièrs normands, pendent la celèbra batalha de Hastings (1066).

Nòstre prince saxon se faguèt donc albergar tres jorns dins lo castèl de Panat e utilizèt aqueste temps per convéncer los senhors batalhièrs de tornar edificar lo monastèri per la remission de lors pecats. Ambe l’acòrd del comte e de l’avèsque de Rodés, una salvetat foguèt creada a l’entorn del monastèri que foguèt balhat dins un primièr temps a l’abadiá peirigordina de Brantòsme (Brantôme, 24).

Los cavalièrs de Panat e de Cassanhas prometèron alara de respectar lo luòc sagrat ambe sos ostalses, son mercat e los òmes e las femnas que i vendrián viure. La vilòta de Claravals se desvolopèt a l’entorn del monastèri e del mercat pendent que Cassanhas e Panat demoravan pas que de vilatjòts estrechaments jocats sus lors puèges.

D’aquesta istòria vièlha de gaireben mila ans, nos demòra una dicha encara plan populara dins lo país¹ :

Panat e Cassanhas,

se disputavan una castanha.

Claravals se botèt al mièg

e ne metèt un sus cada puèg !

La familha de Panat se devesiguèt tre la fin del sègle 12 en mantunas brancas e comencèt de pèrdre de sa potença al sègle 13. En 1231, Archimbaut de Panat, acusat d’assassinat, foguèt forçat de balhar sa senhoriá de Salas (Salles-la-Source, 12) al comte de Rodés per evitar una comdemnacion. En 1238, abandonava la senhoriá de Marcilhac (Marcillac-Vallon, 12) e çò que li demorava a Salas al comte de Rodés en escambi del feu de Pèirabruna al sud del Leveson. La meteissa annada, lo castèl de Panat èra tengut en cosenhoriá per Eliàs e Gui de Panat, fraires, Gui de Severac del cap de sa femna Ricarda de Panat, Guilhèm de Cardalhac, Pèire de Capdenac e d’autres milites castri del luòc.

La branca eissuda d’Archimbaut se mantenguèt en Leveson fins al sègle 15 e i fondèt la bastida de Vilafranca de Panat (Villefranche-de-Panat, 12) bastida al pè del castèl de Pèirabruna.

La branca capdeta, demorada en Panadés, s’installèt dins lo castèl de Capdenaguet (comuna de Balsac, 12) tot en conservant una part de la senhoriá istorica de Panat. Aqueste linhatge tombèt en conolha en 1570 a la mòrt de Guilhèm de Panat. Mai de setanta ans après, en 1648, los domenis d’aquesta branca arribèron per maridatge dins lo patrimòni de la famosa familha Azemar de Daufinat que conservèt lo castèl duscas a la fin del sègle 20. Aqueste grand linhatge a coma armas un « partit d’azur flordalisat d’aur (qu’es de França) e de vermelh a la mièja crotz clechada, vuidada e pometada d’aur moventa del partit (qu’es de Tolosa) a l’escuçon d’aur a tres bendas d’azur (qu’es d’Azemar) brocant sul tot ».

L’eraldista e erudit Loís d’Azemar de Panat (1901-1998) visquèt dins lo castèl fins a sa mòrt².

Lo bastiment principal es acostat al nòrd d’una torre de tradicion romanica que serviguèt longtemps de campanal per una glèisa ara desapareguda. Al sud, vesèm una polida torre redonda dels sègles 16-17 que tornèt trobar recentament sa teulada de lausas e lo culòt d’un torrilhon desaparegut. La faciada èst, tornada facha al sègle 18 es dubèrta d’una granda pòrta d’estile classic ondrada d’una placa cargada d’un escut e datada de 1764. Sembla çaquelà qu’aquesta placa armoriada siá pas que la còpia d’un original benlèu afrabat, perque apareis pas sus las ancianas fotografias de la façada de las annadas 1960³

L’escut presenta las armas de la familha de Panat que son « d’argent al sautor de vermelh ». Es dominat per un èlm coronat, prevesit de lambrusquins e tengut per dos dragons. Dejós, un listèl pòrta la devisa latina SI VIS POTES – Se vòls, pòdes !

La causida de far figurar aicí las armas dels ancians senhors de Panat dejà desapareguts al sègle 18 s’explica pel fach que lo sautor dels Panat devenguèt lo simbòl eraldic del Panadés e dels ancians domenis dels barons. Aquestas armas figuran d’alhors dins las armas actualas de la borgada de Marcilhac dicha del Valon (Marcillac-Vallon, 12) coma remembre de l’ancian país de Panadés.

Mercejam l’actual proprietari de nos aver balhat l’autorizacion de prene las fotòs de la faciada a l’escasença de las « Jornadas del patrimòni » de 2012.

Olivièr Daillut-Calvignac

Sorgas principalas : DESJARDINS (G.), « Cartulaire de l’abbaye de Conques en Rouergue. », Paris, 1879 ; BARRAU (H.de), Documens historiques et généalogiques sur les familles et les hommes du Rouergue, Tòm 1, Rodés, 1853 ; MALENE (P. de la), « Parcours romans en Rouergue – Tòm 1, ed. du Rouergue, Rodés, 2003.