Maurs, glèisa Sant Sulpici

La glèisa parroquiala Sant Sulpici de Maurs es lo sol vestigi d’una importanta abadiá benedictina fondada a la fin del sègle 9 e dependenta de Sant Guiraud d’Orlhac (Aurillac, 15). S’i pòt remirar un magnific bust-reliquiari de Sant Cesari datat del sègle 12, que representa un vertadièr cap d’òbra de l’art romanic occitan.

L’edifici actual data principalament de la fin del sègle 14 al sègle 16. Presenta una nau unenca a tres travadas, un còr eiretat de la glèisa romanica precedenta, flancat de doas capèlas lateralas del sègle 16. Lo campanal massiu data de 1426 e lo portal de 1540 environ. Lo claustre atenent foguèt desrocat après la Revolucion Francesa. Pendent tota l’Edat Mejana e al delà, l’abat foguèt co-senhor de la vila de Maurs ambe l’avèsque de Clarmont¹.

Coma plan sovent, lo patrimòni eraldic nos permet de seguir qualques decenias de l’istòria dels abats  de Maurs. D’efièch, mantuns escuts rampèlan lo poder qu’agèron sus l’abadiá, los linhatges aligats de Castelnòu-Bertenor, Balsac e Montal, dins la primièra mitat del sègle 16.

Las claus de volta de las doas capèlas lateralas de la glèisa son gravadas a las armas de Gui de Castelnòu de Bertenor (Castelnau-Bretenoux, Cna de Prudhomat, 46), abat de Maurs entre 1498 e 1523. Aqueste personatge de primièr plan èra lo filh de Joan II, tretzen baron de Castelnòu (1465-1505), conselhièr e camarlenc del rei Louis XI e principal supòrt del Capecian en Naut-Carcin. Sa carrièra ecclesiastica comencèt coma prior de La Ribièira (cna de Girac, 46) e Sant-Santin (Saint-Santin-de-Maurs, 15), puèi foguèt canonge de Caors (Cahors, 46), abat de Maurs, Silvanès (Sylvanès, 12) e Bonaval (cna Le Cayrol, 12). En 1509, foguèt elegit avèsque de Caors pel capítol catedral mas lo rei Louis XII lo mudèt a l’avescat de Periguers (Périgueux, 24) en 1511. Moriguèt de la pèsta a Caors en agost de 1523².

• 

• 

La  granda familha carcinòla  dels barons de Castelnòu de Bertenor portava un« escartairat de vermelh al castèl d’aur qu’es de Castelnòu ; e d’azur al leon d’argent qu’es de Calmont d’Òlt« ³ dempuèi la debuta del sègle 14 quand Gui III de Castelnòu eritèt en 1315 dels domenis de l’importanta familha roergassa de Calmont, senhors d’Espaliu (Espalion, 12).

Las armas d’aqueste abat bastidor se tòrnan trobar sus una misericòrdia de las remarcablas formas (stalles) del còr realizadas dins la primièra mitat del sègle 16⁴. Aqueste escut i es en posicion centrala, donc eminenta, e marca ben l’influéncia del linhatge de Castelnòu a Maurs a aquesta epòca.

• 

• 

D’efièch, dins son obratge sus l’istòria de la vila, Roger Jalenques⁵ nos apren que la mòrt subta de Gui de Castelnòu foguèt seguida d’un fum de tractacions e de pressions per influençar los monges dins la causida d’un successor.

Lo fraire del defunt, Joan de Castelnòu e sa cosina Joana de Balsac⁶, barona de Montal, encontrèron una part dels monges a Sant-Ilari (Saint-Hilaire, 46) e lor diguèron que volián gardar l’abadiá dins lora familha « de tota lora fòrça ». De l’autre costat, Gilbèrt, senhor de Cardalhac (Cardaillac, 46) mandèt son entoratge alprèp dels religioses per menar a l’eleccion d’un pròche seu⁷.

Sembla d’alhors que mai d’un abat concurent siá estat elegit a l’eissida d’aquestes eveniments. Mas foguèt un cèrt « Cauffeyt », lo candidat sostengut pel clan de Castelnòu, que foguèt finalament confirmat sul sètge abadial⁸.  Ocupèt sas fonccions fins a sa mòrt lo 10 de decembre de 1530.

Son successor Antòni de La Vidia, qu’èra prior claustral, demorèt pas gaire a sa plaça e se demetèt rapidament de sa carga al profièch de Joan de Montal, lo pròpi filh de Joana de Balsac, dòna de Montal. Lo clan familial gardava aital lo contraròtle sus l’abadiá de Maurs.

Es probablament a l’abat Joan de Montal (de 1532 a 1556) que devèm la màger part de las formas visiblas dins la glèisa de Maurs. D’efièch, sas armas timbradas de la cròça ondran mai d’un panèl de fusta escultada. Portava « d’azur a tres cauquilhas d’argent, al cap d’aur » .

La familha cantalesa de Montal, originària d’Arpajon de Cèra e formant una branca de la potenta familha d’Orlhac⁹, teniá dempuèi lo sègle 13 l’important castèl de La Ròcabrau que defendiá un pont sus la rota de Carcin e de Lemosin a 20 qm a l’oèst d’Orlhac. 

Amauric de Montal, lo paire de nòstre abat, moriguèt pro jove en 1511 e, coma l’avèm dejà vist,  sa veusa Joana de Balsac d’Entraigas sachèt defendre los dreches sus Maurs que li venián probablament de son ascendéncia Castelnòu-Bertenor.

Tornam trobar las armas de Montal associadas dins un mièg-partit ambe las de Balsac d’Entraigas (Egliseneuve-d’Entraigues, 63) sus la tresena misericòrdia en partent d’esquèrra (n°3) quand sèm fàcia al còr.

Aqueste escut portant un « mièg-partit (d’azur) a tres cauquilhas (d’aur) al cap (del meteis) qu’es de Montal ; e (d’azur) a tres flanquís (d’argent) al cap (d’aur) cargat de tres flanquís (d’azur) a la croseta (d’argent) pausada en abisme qu’es de Balsac ambe bresadura¹⁰« , associa donc las armas dels dos parents de l’abat Joan de Montal.

Trobam las armas plenas dels Balsac d’Entraigas sus la quatrena e la quatorzena misericòrdia :  » (d’azur) a tres flanquís (d’argent) al cap (d’aur) a la croseta (d’argent) pausada en abisme ».

• 

• 

La familha de Balsac, originària dels alentorns de Briude (Brioude, 43) dins lo Velai, s’implantèt en Carcin e Nauta-Auvernha ambe los fraires Rauffet (v.1435-1473) e Robèrt (1440-1503) que trobèron al servici del rei de França Louis XI, l’escasença de se talhar de domenis a la nautor de loras ambicions. Joguèron en particular un grand ròtle dins la victòria del rei fàcia al comte Joan d’Armanhac (1471). La branca capdeta fondada per Robèrt, senhor d’Entraigas, bresava d’una croseta d’argent las armas als sièis flanquís del linhatge.

En onzena posicion dins las formas del còr, trobam una misericòrdia presentant un escut faissat o a tres faissas cargadas caduna de tres mosquetaduras d’armina.

D’après lo saberut Abel Beaufrère (1899-1999), aquestas armas serián las de la familha de Durban¹¹. L’eraldista Robèrt Merceron d’Argentat demorèt mai prudent¹² e se gardèt de balhar cap d’identificacion d’aqueste escut.

A nòstre torn, demorarem prudents en prepausant çaquelà l’ipotèsi de veire dins aqueste escut las armas del linhatge de Boissa, senhors de La Farja, Esjau, Chambarèt, Murat e autres luòcs en Lemosin (Nauta Vinhana e Corèsa), que portavan « de vermelh a tres faissas d’argent cargadas caduna de tres mosquetaduras d’armina » o « faissat d’argent e de vermelh de sièis pèças, las faissas d’argent cargadas caduna de tres mosquetaduras d’armina ».

Qualques magres indicis pòdon menar a prepausar aquesta identificacion sens la confirmar pas jamai. La monografia d’aquesta familha escricha per l’abat J.Nadaud dins lo tòme 1 de « Nobiliaire du diocèse et de la généralité de Limoges » (p.196 e seguentas) indica qu’aqueste linhatge s’aliguèt dins la primièra mitat del sègle 17 ambe una familha de Nauta-Auvernha a l’ocasion del maridatge, en 1628, de Carles ambe Francesa de Sant Nectari, filha del baron de Grolièras e Sant Victor e de Francesa d’Apchon. Un membre d’aqueste linhatge, Antòni de Sant Nectari, èra d’alhors estat co-senhor de Maurs coma avèsque de Clarmont entre 1568 e 1584. En mai d’aquò, la familha de Boissa sembla èsser estada acostumada a far dintrar sos capdèts dins l’òrdre dels benedictins. Aital, los priorats de Sant Priech e Chastanhau, pròches de Chambarèt (Corèsa) foguèron entre las mans dels Boissa pendent una bona part del sègle 17. Mas aquestes ligams semblan plan tardius per rapòrt a las misericòrdias de las formas de la glèisa de Maurs. Quitament se aquestes indicis son pro tèunhes, prepausam de far l’ipotèsi qu’aqueste escut es lo d’un membre desconegut de la familha lemosina de Boissa. D’unes elements novèls vendràn benlèu un jorn confirmar o infirmar aquesta proposicion.

Las armas de l’abat Joan de Montal se tòrnan trobar sul portal monumental de la glèisa, recentament restaurat.

Totjorn timbrat dels atributs abadials, l’escut es aquí suportat per dos polits àngels d’una factura plan fina. Lo cap d’aur i es pas marcat mas la posicion bassa de las cauquilhas traïs çaquelà sa preséncia.

Un darrièr testimòni eraldic d’aquesta epòca es present sus una tresena clau de volta dins la primièra travada de la capèla Sant Cesari, bastida al sègle 16. Pòrta un escut « partit de … a tres faissas de … e de … al ròc de … ». Pel moment, nos es estat impossible d’identificar ambe precision aquestas armas.

Per acabar, nos interessarem als veirals presents al cabèç de la glèisa. Datan de la mitat del sègle 19¹³ mas tòrnan prene los elements eraldics presents sus las formas e a d’autres endreches de la glèisa.

Aital, i tornam trobar al centre las armas de l’abat Joan de Montal, e sul veiral d’esquèrra jos una version bresada pel cambiament d’una cauquilha en un flanquís de Balsac.

• 

• 

Enfin, l’escut de drecha tòrna prene dins un escartairat los elements de las armas de Castelnòu de Bertenor, associats als insignes abadials de la cròça e de la mitra e a un darrièr mòble que podriá representar una còrna d’abondància.

Aital l’escut presenta un « escartairat al 1 de vermelh a una mitra acompanhada d’una cròça pausada en barra lo tot d’aur, al 2 d’azur a una còrna d’abondància( ?) d’aur, al 3 d’azur al leon d’aur e al 4 de vermelh al castèl d’argent » que recòrda sens ne respectar los esmalts  las armas de Castelnòu.

En conclusion, lo ric patrimòni eraldic present dins la glèisa de Maurs nos a permetut d’evocar l’importància de las aliganças familialas dins l’estructuracion de rets feodals espandits e encara plan vius al començament del sègle 16, que permetián a l’aristocracia de manténer son poder sus las institucions ecclesiasticas localas.

Olivièr Daillut-Calvignac

1. La màger part de las informacions que balham sus l’istòria de la vila de Maurs son tiradas de l’obratge de Roger Jalenques, Maurs au fil des siècles, 1976.
2. J.Juillet, Les 38 barons de Castelnau, 1971, p.76-81.
3. Louis Esquieu, Essai d’un armorial quercynois, 1907, ne balha a la pagina 55 mai d’un blasonament ambe d’esmalts diferents en particular pels quartièrs de Calmont d’Òlt que pòdon èsser d’argent al leon de sable o d’azur.
4. Qualques nòtas plan interessantas de l’eraldista Robèrt Merceron d’Argentat sus l’ensemble eraldic de Maurs son balhadas per R.Jalenques, op. citat p.152-154. 
5. Op. Citat, p.88 et sequ.
6. Filha de Robèrt de Balsac d’Entraigas e d’Antoneta de Castelnòu de Bertenor, esposèt en 1495 Amauric de Montal, senhor de La Ròcabrau (Laroquebrou, 15)
7. R.Jalenques, s’apiejant sus las deposicions fachas per 21 testimònis après l’eleccion, rapòrta los episòdis principals e rocambolèsques d’aquesta corsa-perseguida e del trafic d’influéncia entre los monges electors de Maurs e los agents dels dos partits.
8. Aqueste nom tant curiós balha benlèu une draia d’explicacion del sosten que recebèt de la parentèla de Castelnòu-Balsac-Montal. D’efièch, la genealogia del linhatge de Balsac es marcada pel pichon nom identitari rare de « Rauffet » que portavan los filhs de la branca ainada (veire http://racineshistoire.free.fr/LGN/PDF/Balsac_d_Entraygues.pdf). Una simpla error de legida de l’iniciala podriá èsser a l’origina de la confusion Cauffeyt-Rauffet. Nòstre novèl abat podriá donc èsser ligat a la familha de Balsac.
9. Las armas dels Montal  son d’alhors pro pròchas de las dels viguièrs d’Orlhac que portavan « d’azur a la benda d’aur a l’òrla de sièis cauquilhas d’argent ».
10. La croseta d’argent foguèt adoptada per Robèrt de Balsac (1440-1503), autor de la branca capdeta dels senhors d’Entraigas, paire de Joana de Balsac e donc grand-paire de l’abat Joan de Montal.
11. A.Beaufrère, Les trésors d’art de Maurs-la-Jolie, citat dins Jalenques, op. cit. p.152. Nos demandam ben lo ligam que la familha de Durban de Lengadòc-Bas (de Narbonés e que portava ben tres faissas mas sens armina) podriá aver agut ambe l’abadiá de Maurs a aquesta epòca e pensam qu’aquesta pista deu èsser abandonada.
12. idem, citat a las paginas 152-154.
13. La data de 1845 apareis a costat dels noms dels sants figurats.