Montpesat de Carcin, collegiala Sant Martin

Lo vilatge de Montpesat foguèt al centre d’una de las senhoriás principalas del Bas-Carcin a l’Atge-Mejan¹.

Una familha eponima potenta e aligada als grands linhatges locals apareis al sègle 12 dins la vassalitat dels comtes de Tolosa².

Lora fidelitat als Raimond durant la Crosada Albigesa³ e lora compromission amb los erètges⁴ menèron a la confiscacion d’una brava part de lors domenis. Lo maridatge de Bona de Montpesat, eiretièra del linhatge ambe Raimond dels Prats al mièg del sègle 13 va definitivament far desaparéisser la familha de Montpesat de Carcin del cap de la senhoriá.

La familha borgesa dels Prats sembla originària de Caors ont s’enriquesiguèt benlèu pel negòci o dins la finància. Èra dejà presenta a Montpesat en 1242 que vesèm d’unes de sos membres implicats dins l’eretgia a l’escasença de la virada de l’inquisitor Pèire Cellan⁵. Lora primièra residéncia podriá èsser estada a la Bòrda dels Prats (Cna de Montpesat-de-Carcin, 82)⁶.

Mas aquesta modèsta familha, eiretièra d’una partida de la senhoriá de Montpesat s’enaucèt d’un còp mercé a un de sos filhs qu’anava seguir una destinada excepcionala, dins la règa del papa carcinòl Joan XXII : lo cardinal Pèire dels Prats (1288?-1361) ⁷.

Aqueste prelat, filh de Raimond dels Prats senhor de Montpesat, faguèt sa carrièra clericala al servici del papa Joan XXII (Jacme Duèsa ambe qual èra benlèu aparentat) e de la curia d’Avinhon. Doctor en drech civil, avesque de Riez puèi archavesque d’Ais de Provença en 1318, cardinal en 1323, nomenat vici-cancelièr de la Glèisa en 1325, professor a l’universitat de Tolosa abans 1329, diplomata del rei Philippe VI de Valois en 1342, aqueste personatge plan important moriguèt de la pèsta en Avinhon lo 16 de mai de 1361. Foguèt sepelit dins la collegiala ont son jasent se pòt encara observar.

La collegiala gotica Sant Martin de Montpesat foguèt son òbra. Bastida entre 1337 e 1351 e consacrada en 1343⁸, prenguèt la seguida de la capèla castrala dedicada a aqueste sant militar e evangelisator.

La familha dels Prats de Montpesat faguèt rapidament d’aqueste edifici un sanctuari familhal e una clau de volta de la nau pòrta loras armas pinturadas sus un escut lis : se pòdon blasonar aital « d’aur a tres bendas de vermelh al cap d’azur cargat de tres estelas d’aur« .

Un inventari del « tresaur » de la collegiala fach en 1436⁹ rapòrta tota una seguida d’objèctes liturgics e precioses, duèi desapareguts, ondrats de las armas del cardinal : una crotz bèla d’aur e d’argent ondrada de pèiras preciosas e d’estatuetas de la Vèrge e de Sant Joan encadrant un crucifix e la figura del cardinal a sos pès, associada a una bandièra roja ambe l’imatge de Sant Martin e las armas del cardinal per las processions, una crotz de cristal montada en aur e argent amb lo pè de vermelh e las armas de Pèire dels Prats, quatre calicis armoriats eca…

Joan dels Prats, nebot del fondator, avesque de Coïmbra puèi de Castras, mòrt en 1353, se faguèt tanben representar sus un jasent que se pòt encara veire a l’interior de la collegiala.

Gaireben dos sègles mai tard, Joan IV dels Prats, senhor de Montpesat a partir de 1505 e avesque de Montalban de 1519 a 1539, faguèt realizar cinc pèças de tapissariá contant en quinze tablèus la vida de Sant Martin que se pòdon admirar dins la collegiala¹⁰.

Aqueste cap d’òbra de tapissariá de Flandras pòrta tanben mantuns escuts a las armas del linhatge, timbrats de la cròssa e de la mitra episcopalas de son comanditari.

Joan IV dels Prats foguèt lo darrièr mascle del linhatge e eiretèt de la senhoriá de Montpesat a la mòrt de son fraire ainat Pèire, sens posteritat en 1505. Lo nom e las armas dels Prats de Montpesat foguèron relevats per la branca eissuda de l’union de lora sòrre Blanca dels Prats ambe Antòni de Lècte de Puèg-Ericon¹¹ (Puissalicon, 34).

D’efièch, lor filh Antòni de Lècte, manescal de França, prenguèt lo nom dels Prats e eiretèt de son oncle mairal la senhoriá de Montpesat. Son sagèl, apendut a un acte de 1526, pòrta un escut a las armas dels Prats de Montpesat¹².

A son torn, son filh ainat Melquiòr portèt las armas a las bendas e al cap estelat dels Prats de Montpesat coma se pòt veire sul sagèl qu’utilièt lo 2 de junh de 1567¹³.

Quitament se lo paire Anselme acaba la genealogia d’aquesta branca de Lècte-dels Prats a la generacion seguenta ambe la mòrt sens posteritat dels quatre filhs de Melquior e lo maridatge de tres filhas, trobam dins l’Armorial Général de France un cèrt Jean Antoine des Prés, seigneur de La Souchère portant ben las armas del linhatge al començament del sègle 18¹⁴ Avèm pas encara capitat de restacar aqueste personatge ambe los Lècte-dels Prats.

Dins lo meteis armorial, trobam las armas del capítol dels canonges de la collegiala Sant-Martin. Un escuçon i rampèla tanben lo pairinatge del cardinal dels Prats : « d’argent al sant Martin en cavalièr al natural cavalgant sus una terrassa de sinòple cargada en punta d’un escuçon d’aur a tres bendas de vermelh al cap d’azur a tres estelas d’aur qu’es dels Prats de Montpesat » ¹⁵.

La comunautat del luòc de Montpesat aviá tanben las siás armas. L’Armorial general li balha un escut  « d’aur al mont d’azur movent de la punta al cap de vermelh cargat d’una balança d’aur »¹⁶ probablament balhat d’ofici pels fonccionaris de d’Hozier. Son pas las armas autenticas de la comunautat que son atestadas dempuèi lo començament del sègle 16. D’efièch, Firmin Galabert s’apiejant sus un tèxte ancian redigit en occitan nos apren dins sa monografia¹⁷ qu’un ostal comunal foguèt bastit en 1511 a Montpesat e prevesit d’elements remarcables. Aital, los consols volguèron que la faciada siá ondrada d’un « gaychil del relotge » e que las fenèstras de la sala bèla del « consistory » sián prevesidas de veirals. Aquestes foguèron fargats en 1527 pel mèstre-verièr Joan Verdièr de Cauçada que los dessenhèt e los pinturèt amb « ung escussol am las armas de la vila, so es lo camp de pers color de cel, et las balanssas d’or ».

Una autra representacion de las armas de la comunautat apareisson tanben al frontispici d’un arèst consolar estampat datat del 2 d’abrial de 1678 e conservat als arquius municipals¹⁸. La balança i es associada a un mont susmontat d’una crotz de Tolosa. Vaquí lo dessenh que ne balha Galabert dins son obratge.

Coma plan sovent, vesèm que las armas son parlantas ambe la preséncia de la balança comuna a totas las comunautats e a las familhas aristocraticas agent portat lo patronim de Montpesat.

Un sagèl consulari datat de 1644 foguèt estudiat dins un bulletin de la Société de Sphragistique de Paris en 1853¹⁹. I retrobam naturalament la balança, mas aqueste còp es jocada sus una figuracion d’un mont erbut a la siloèta pro curiosa.

Abans de claure nòstra istòria eraldica de la collegiala Sant-Martin e del vilatge de Montpesat, podèm senhalar la preséncia sus un veirial del sègle 19 del cabèç de la glèisa, d’un escut portant las armas non encara identificadas « d’azur a quatre barras d’argent a dos leons passants de sable brocant« .

Olivièr Daillut-Calvignac

Fòra mencion contrària totas las fotòs son de l’autor.

Sorgas bibliograficas principalas : Firmin Galabert, Montpezat de Quercy, 1918 rééd. Lafitte 1976 ; Moulenq, Documents historiques sur le Tarn-et-Garonne, in Bul. Sté Archéologique du T&G (BSATG), annada 1877 ; Devic&Vaissette, Histoire Générale de Languedoc, éd.Du Mège, Tolosa, 1841, T.IV e T.V ; P. Anselme, Histoire généalogique et chronologique…, T.VII ; J.Devernoy, L’inquisition en Quercy, ed. L’Hydre, 2001 ; E.Moureau, Montpezat-de-Quercy, collégiale Saint-Martin, in Congrès Archéologique de France, 170^e session 2012, Tarn-et-Garonne, Paris, 2014 ; E.Moureau, Montpezat-de-Quercy, manoir de la Borde des Prés, in Congrès Archéologique de France, 170^e session 2012, Tarn-et-Garonne, Paris, 2014 ; canonge Albe, La maison d’Hébrard et maisons apparentées ou alliées, in bul. de la Société des Etudes du Lot, T.30, 1905 ; J.-C. Fau, Le trésor de la collégiale de Montpezat-de-Quercy, BSATG T.118, 1993 ; P.-F. Bertrand, Deux remarques sur la tenture de la Vie de saint Martin de l’ancienne collégiale Saint-Martin de Montpezat-de-Quercy, BSATG T.118, 1993 ; Demay, Inventaire des sceaux de la collection Clairembault, T.1.

1. La monografia escricha per F.Galabert, Montpezat de Quercy, 1918 rééd. Lafitte 1976, quitament se deu èsser considerada coma datada, dona un fum d’informacions sus l’istòria d’aqueste vilatge. Veire tanben Moulenq, Documents historiques sur le Tarn-et-Garonne, in Bul. Sté Archéologique du T&G (BSATG), annada 1877 que compòrta çaquelà mai d’una aproximacion.
2. Lo primièr membre conegut, Pons de Montpesat apareis en 1114 dins un acte de Filipa, femna del comte Guilhèm IX d’Aquitània e usurpairitz del comtat al detriment de son cosin Anfós Jordan. Tornats dins la fidelitat als Raimondins, vesèm en 1176 Arnaud e son fraire Bertrand ambe lor conhat B. de Vilamur recebre de Raimond V los feus de Montclar e Montpezat en escambi de lo de Cailutz. (Devic&Vaissette, Histoire Générale de Languedoc, éd.Du Mège, Tolosa, 1841, T.IV p.41 e pròva p.362 c.2 e p.266 (pr. p.510 c.1). Un Esteve de Montpesat es testimòni d’una donacion a l’abadiá de Concas (G.Desjardins, Cartulaire de l’abbaye de Conques en Rouergue, 1879, n°535 datat del sègle 12) F.Galabert dona d’autres membres rescontrats pendents los sègles 12 e 13 (op. citat p.4 a 7)
3. Al mes de julhet de 1224, Esteve de Montpesat prestèt serment al comte de Tolosa per Montpesat e Bèlfòrt de Carcin (HGL T.V p.325
4. A la fin de l’ivèrn de 1242, Bertrand de Montpesat e Geralda, femna de Pèire-Arnaud de Montpesat son condemnats a far los pelegrinatges del Puèi, de Sant-Gèli e de Sant-Jacme per aver frequentat las predicacions dels « Bons Òmes ». J.Devernoy, L’inquisition en Quercy, ed. L’Hydre, 2001, p.254 d’après los registres de peniténcias de Pèire Cellan.
5. P. dels Pratz e R. de Pratz tan coma Guilhèm dels Pratz son condemnats a far los pelegrinatges del Puèi, de Sant-Gèli e de Sant-Jacme per aver frequentat las predicacions e costejats los « Bons Òmes ». J.Devernoy, L’inquisition en Quercy, ed. L’Hydre, 2001, p.254 d’après los registres de peniténcias de Pèire Cellan.
6. Sus aqueste edifici e sus las originas familialas veire E.Moureau, Montpezat-de-Quercy, manoir de la Borde des Prés, in Congrès Archéologique de France, 170^e session 2012, Tarn-et-Garonne, Paris, 2014 p.413 et seq.
7. Sus aqueste personatge e son linhatge, veire Albe, La maison d’Hébrard et maisons apparentées ou alliées, in bul. de la Société des Etudes du Lot, T.30, 1905 p.240 a 254 e P.Anselme, Histoire généalogique et chronologique…, T.VII, p185 et seq.
8. Sus aqueste edifici, legir E.Moureau, Montpezat-de-Quercy, collégiale Saint-Martin, in Congrès Archéologique de France, 170^e session 2012, Tarn-et-Garonne, Paris, 2014 p.389 a 398.
9. J.-C. Fau, Le trésor de la collégiale de Montpezat-de-Quercy, BSATG T.118, 1993, p.189 et seq.
10. P.-F. Bertrand, Deux remarques sur la tenture de la Vie de saint Martin de l’ancienne collégiale Saint-Martin de Montpezat-de-Quercy, BSATG T.118, 1993, p.225 et seq.
11. La familha de Lècte apareis en 1352 ambe Nicolàs de Lècte, capitani de Saintes pendent las guèrras de Gasconha. Coma marit de Ilanda de Campendut (Capendu, 11), prèsta omenatge al rei per aqueste luòc en 1372 (Mahul, Cartulaire et archives des communes de l’ancien diocèse de Carcassonne, 1885, vol.1 p.315 et seq.). Èra tanben senhor de Parasan (Paraza, 34) o Palajan (Palaja, 11) e de Puèg-ericon (Puissalicon, 34) e grand-maître des eaux et forêts de Languedoc. Segon son sagèl apendut a un acte de 1355 portava un escut a la benda cargada de tres quintafuèlhas (?) e un cap cargat a dèstre d’un escuçon a la crotz ancorada (Demay, Inventaire des sceaux de la collection Clairembault, T.1, n°5193) Lo paire Anselme afirma que Antòni de Lècte èra un felen d’aqueste Nicolàs, marit de Blanca dels Prats.
12. Demay, Inventaire des sceaux de la collection Clairembault, T.1, n°6442.
13. Demay, Inventaire des sceaux de la collection Clairembault, T.1, n°6445.
14. AGF vol.XIV, Languedoc 1, p.1204. Totes los luòcs nomenats La Souchère qu’avèm trobats se situisson en defòra de Lengadòc.
15. AGF, vol.XV, Languedoc 2, p.1271
16. AGF, vol.XIV, Languedoc 1, p.354
17. op. citat p.120-122
18. idem p.121
19. Baron Chaudruc de Crazannes, Sceau consulaire de la ville de Montpezat, en Quercy, Société de Sphragistique de Paris, tome 3, 1853, p.229-239.