Pèira-Horada, glèisa, vilatge e castèths

Lo borg de Pèira-Horada que’s plaça au confluent deus gaves de Pau e d’Oloron, a las frontèras qu’entra Shalòssa, Bearn e Bascoat.

Aquera posicion geografica avantatjosa que metè la vila en contacte dab mantuns país diferents, que l’assegurava un terrador agricòl plan ric e fertile, que lo dava ua plaça de causida dens lo comèrci fluviau, simbolizat peus Tilholèrs.

• 

• 

Entà començar, que prepausaram ua visita rapida de la grana glèisa deu borg, bastida au mieis deu segle 19au. En efèit, lo son estile neo-gotic ne promet pas au eraldista de granas suspresas . Totun, que poiram parlar entà començar dera clau de vòuta de l’absida qui pòrta las armas de l’avesque d’Aira (Aire-sur-l’Adour, 40) e de Dacs (Dax, 40), enter 1839 e 1856, François-Adélaïde-Adolphe Lanneluc.

Reprenent la costuma medievau de har representar las soas armas sus las principaus claus de l’edifici, aqueth prelat qu’i laissè donc lo son escut que podem blasonar : « escartairat al 1èr ; d’azur a un pelican dab sa pietat d’argent ; au 2au de vermelh a ua tor d’argent ; au 3au de vermelh a ua sèrp d’aur ondejanta en pau e au 4au d’azur a la colomba d’aur volanta en benda « ¹. Originari de Tolosa, on èra neishut lo 12 d’agost de 1793, qu’estó sacrat lo 15 de seteme de 1839 e que morí a l’infirmariá Maria Terèsa de Tolosa, lo 30 de junh de 1856. Lo son còs qu’estó sebelit dens la soa catedrala de Dacs².

Lo veiriau de la sheisau travada deu collaterau meridionau que presenta tres medalhons representant episòdis de la vita de Sant Martin, patron de la parròquia, acompanhats de dus escuts dens la part baisha de la baia. Lo veiriau, fabricat peus mèstes-veirèrs Goussard de Condom (32), qu’ei datat de l’annada 1856.

• 

• 

Lo prumèr escut pòrta « d’aur (o d’argent) au leon de vermelh, au cap d’azur cargat d’un creissent d’aur acompanhat de duas estelas deu madeish » e qu’ei timbrat d’un bordon, signe d’ua foncion eclesiastica inferiora com la d’un prior per exemple.

Lo segond que pòrta « d’aur a ua colomna iranjada (au mens que sia ua longa-vista au naturau pausada  en pau ?) acostada de dus colomas afrontadas d’argent, au cap de vermelh  cargat de duas estelas d’aur, lo naut de la colomna brocant suu cap« . Qu’ei timbrat d’ua corona de comte e acompanhat en punta d’ua agla qui poiré estar imperiau³.

Maugrat totas las nostas recèrcas sus los obratges eraldics regionaus, avem pas reussit a identificar aqueths dus escuts⁴. L’article consacrat aus veiriaus de la nosta glèisa, pareissut dens la revista d’istòria locau⁵ ne tempta malastrosament nada identificacion. Sorsas mei locaus que poirén totun portar de las informacions decisivas suus proprietaris d’aqueras armas pro recentas⁶.

Qu’abandonam ara lo santuari entà nos passejar dens las carrèras deu borg. Las ancianas armas de la vila que’s veden en mantuns endrets, en particular sus las faciadas de l’anciana maison comuna e d’ua escòla bastidas dens la prumèra mieitat deu segle 20au, dens la carrèra Santa Catarina.

• 

• 

Aqueres escuts que pòrtan un « copat au 1èr de vermelh a un mont d’aur pausat sus un arriu ondejant d’azur ; au 2au de vermelh a la vaca passanta au naturau terrassada de sinòple ».

Si coneishem pas las originas d’aqueras armas comunaus ⁷, que podem sense tròp de dobtes véder dens lo mont l’allusion a la pèira horada e dens l’arriu, los gaves reünits. Pertocant lo quadrupède, que simboliza probablament l’importància de l’eslhevatge bovin dens l’istòria deu país.

Mes despuish las annadas 1980 qui vedón l’aquisicion deu castèth d’Orta  per la vila e l’installacion de la maison comuna dens la bastenda, la municipalitat qu’a decidit d’adoptar com blason oficiau, « escartairat d’aur al leon de vermelh e de vermelh a tres leopards d’aur armats e lengats de sable rengats en paul ». L’escut  present au som de la grasilha deu gran portau deu castèth, datant deu segle 18au mes de que la partida nauta que sembla estada restaurada pro recentament, que’n representan ua illustracion.

• 

• 

• 

• 

Aqueras navas armas qui la comuna utiliza oficiaument que pòden paréisher mei prestigiosas, perque son eiretadas deras ancianas armas deus vescomtes d’Orta qui dominavan lo país enter los segles  11au e 18au.

En efèit, l’istòria de Pèira-Horada qu’ei fòrtament ligada ad aqueths senhors dont vam ensajar de traçar rapidament las destinadas e l’istòria eraldica.

Los vescomtes d’Orta

Los vescomtes d’Orta que son eissits deu lignatge deus vescomtes de Dacs (Dax 40), dont representan ua branca cabdeta naishuda al mièi deu segle 11au. En efèit, Garcia Arnaud, prumèr vescomte d’Orta e hilh d’Arnaud vescomte de Dacs, qu’apareish dens las sorsas escriutas cap a 1056. Que recebó en apanage ua dotzena de parròquias⁸ formant lo vescomtat au sens estricte e quauquas senhoriás vesias⁹, de cap aus vescomtats de Sola e de Bearn.

Enter 1065 e 1105, que trobam lo son hilh ainat Lop Garcia com vescomte mentre qu’un cabdèt, Guilhem Garcia que comença lo ram deus senhors de Polhon (Pouillon, 40).

Lo segle 12au nos mòstra un linhatge guerrejaire, engatjat dens guèrras privadas en ligam probable dab lo conflicte enter los vescomtes de Dacs e de Bearn¹⁰. Los vescomtes d’Orta que s’i succedeishen de pair en hilh o enter fraires dinc a Lop-Garcia II atestat de 1173 a 1212.

Dab aqueth darrèr, lo linhatge que sembla préner un virant decisiu au parat d’eveniments regionaus importants. En efèit en 1177, Lop-Garcia e los sons aliats Pèir, vescomte de Dacs e Centulo, comte de Bigòrra e vescomte de Marsan, que’s soslevèn contra lo lor senhor, lo rei d’Anglatèrra Enric II, espós de la celèbra Alienòr d’Aquitània dont avèva recebut Gasconha. Aqueste qu’enviè lo son joen hilh Richard¹¹, comte de Peitieus e duc d’Aquitània, assetjar per dus còps la vila de Dacs dab ua grana armada. Lo segond sètge¹² que sembla estar estat acarnassit e lo vescomte Pèir qu’estó tuat en defenent los murs de la soa vila. Los borgés de Dacs que s’apoderèn alara lo comte Centulo e qu’aufrín de’c liurar contra la cleméncia deu prince Richard au lor esgard. L’antic linhatge deus vescomtes de Dacs que venguè de s’atudar e, isolat, Lop-Garcia d’Orta que hasó la soa somission au duc.

Mes aquera somission que sembla aver pres un caractèr tot a hèt particular. En efèit, Lop-Garcia qu’auré demandat au son venceire, de vàder lo pairin deu son segond hilh qui venguè de nèisher e qui estó d’aqueth hèt nomat Richard, rompent radicaument dab lo corpus onomastic deu linhatge¹³. Que se pòt apondre a aquò qu’aqueth Richard, qui vairà vescomte d’Orta a son torn en 1220, que serà lo prumèr deu linhatge a utilizar lo patronime d’Aspremont, deu nom deu castèth dominant Pèira-Horada.

Aquera fortalesa, dont demora los pans de murs d’un enòrme donjon, qu’ei atestada jos aqueth nom d’Aspremont¹⁴ despuish las annadas 1100-1115¹⁵ e que representava dejà ad aquera epòca lo sètge deu vescomtat. Mes jamei abans Richard, aqueth patronime d’Aspremont n’apareish entà designar un membre de la familha vescomtala, mentre qu’après eth , que vad un marcador linhatger¹⁶.

Ne s’ageish pas ailà deu sol signe deu raprochament estret e espectacular que Lop-Garcia amorce dab los Plantagenêt. Abans 1180, que pren com segonda esposa, Azalais d’Anjau, probabla dròlla de Guilhaume Plantagenêt e donc cosia deu duc Richard¹⁷ e que decideish dab aquera l’edificacion d’un necropòli familiau. La modèsta abadiá Nosta-Dama de Corheta de Canhòta (Cagnotte, 40), qui lo son grand Raimond-Sans avèva ennautada en 1122, que va vàder jos la soa impulsion un santuari familiau equipat d’ua sepultura collectiva unica en lo son genre, combinant un poirider idraulic a un cenotafi recobèrt de jasents monumentaus s’aparentant aus d’Enric II d’Anglatèrra, Alienòr d’Aquitània e Richard Còr de Leon a Fontevraud (Fontevraud-L’Abbaye, 49)¹⁸. Ueit vescomtes d’Orta e dus deus lors hilhs que seràn inumats dens aqueth cavòt enter 1212 e 1329.

Qu’ei a aquera virada istorica de l’istòria familiau qui ved conjugà’s un pairinatge seguit d’ua aliança dab los Plantagenêt dab cambiaments pregonds dens los usatges patronimics linhatgers, e l’edificacion ostentatòria d’un necropòli familiau qui plaçam tanben un cambiament d’armas, o tot aumens l’adopcion d’armas navas peus vescomtes d’Orta.

Una istòria eraldica caotica

En efèit, daubuns autors¹⁹ que preténer que las armas primitivas deus nostes vescomtes portavan un ors parlant²⁰, çò qu’auré pas arren d’estonant mes que representa totun a la nosta coneishença, que pura ipotèsi²¹.

Qué que ne siá, las prumèras mencions averadas de las armas vescomtaus que presentan un escut blasonat « de vermelh au leon d’aur » dens l’armorial d’Urfé (cap a 1380)²², puish dens l‘armorial de Gilles Le Bouvier (1454-1458)²³. Lo sagèth de Loís d’Aspremont, vescomte d’Orta, datat de 1438, que confirma la preséncia deu leon reptant²⁴.

• 

• 

• 

Guilhem Pépin qu’a mostrat²⁵ com lo leon deus ducs d’Aquitània, portat per Richard Còr de Leon²⁶ qu’ei vadut pendent lo segle 13au, un simbèu identitari màger dens las regions dependent de l’empèri Plantagenêt. Qu’estó adoptat en prumèr peus descendents dirècts deus ducs de Gasconha (comtes d’Armanhac e Pardiac), puish peus lors representants, los vescomtes de Labord, Sola, Orta…, daubuns senhors de mendre envergadura e fin finau, las principaus ciutats com Peitieus o Limòtge.

Qu’ei atau que lo passatge deu 12au au segle 13au qu’a probablament vist lo noste vielh linhatge vescomtau entrar dens la parentat deus poderós Plantagenêt, adoptar un patronime eissit deu nom de la lor principau fortalesa e cambiar lo lor antic totèm ursin contra lo leon deus ducs de Gasconha puish d’Aquitània.

Un element venguent corroborar l’existéncia d’anticas armas d’Orta a l’ors parlant que resideish dens las armas qui lo vescomte Joan d’Aspremont hasó enregistrar a la fin deu segle 17au dens l’Armoriau Generau de França. En efèit, lo son escut que presenta un « escartairat d’aur au leon de vermelh e de sable a l’ors passant d’aur a l’escuçon de vermelh a la crotz d’argent brocant suu tot ».

Mes qu’èm alà davant la persisténcia d’armas autenticas deu lignage vadudas armas de fèu estacadas au vescomtat e remesas au gost deu dia per Joan d’Aspremont o ben de cap a ua invencion pura e simpla d’armas miticas dont èran amators los nòbles d’aquera epòca ?

E que díser de la referéncia a las armas « de vermelh a la crotz d’argent » de l’illustre linhatge omonime deus Aspremont de Lorena (Apremont-la-Forêt, 55), atudat al mièi deu segle 16au entà la branca principau e dens las annadas 1650 entà las brancas capdetas ²⁷ ? Nat ligam de parentat n’avent pas jamei unit los dus linhatges, aquera adopcion que pòt pas estar percebuda com ua temptativa de recuperacion de la reputacion deus senhors lorencs, familiars deus reis de França e deus Emperadors ? E dens aquera enterpresa possibla, lo parent deu vescomte, Jacmes d’Aspremont, abat de Seuvalada de Bearn (Sauvelade, 64) de 1663 a 1714, qu’aniré encara mei luènh en declarant sense vergonha las armas pleas de las Aspremont de Lorena ²⁸ !

Un tresau membre deu linhatge que R.Bavoillot Laussade qu’identifica dab Loís-Antòni d’Aspremont²⁹, que refusè simplament de har enregistrar las soas armas, pensant atau escapar a l’impòst, e que’s vedó donc atribuir d’ofici un « lausenjat d’argent e de vermelh » qui portè pas evidentament jamei³⁰.

Pertocant l’inversion de las colors de las armas au leon d’Aspremont, primitivament « de vermelh au leon d’aur », ne’n coneishem ni la data, ni las rasons. Un acte de notari plan interessant referit per R.Bavoillot Laussade³¹ que conta com en 1651, lo vescomte Antòni I Antonin d’Orta qu’autorizè un mercadièr de Pèira-Horada a arborar las armas vescomtalas « d’or au lyon dressé de gueules » com èra estat dejà hèit entau son pair³². Que podem donc ne deduire que las navas armas « d’aur au leon de vermelh » èran dejà usitadas dens la prumèra mieitat deu segle 17au.

L’escartairat deu leon d’Aspremont dab los tres leopards d’Anglatèrra que laissa tot autant perplèxe. Que sabem que lo vescomte Loís d’Aspremont (1403-1451) qu’esposè cap a 1430, Isabeu d’Anglatèrra-Beaufort, dròlla illegitima de John Beaufort (v.1373-1410) ³³, 1èr comte de Somerset e marqués de Dorset, eth medish hilh bastard de John of Gaunt (1340-1399), tresau hilh deu rei Enric III d’Anglatèrra, e qui estó duc d’Aquitània enter 1390 e 1399 ³⁴. Atau que’s poiré explicar la preséncia deus tres felins prestigiós dens lo noste escartairat.

Totun, aqueth eretatge eraldic, per tan prestigiós que sii, qu’èra eissit d’ua bastarda de bastard d’Anglatèrra³⁵ e los Aspremont d’Orta que semblan aver portat a la plaça deus tres leopards, tres leons passant³⁶ a mòda de brisura³⁷. Richard Bavoillot Laussade escriu que « les Aspremont abandonneront l’usage d’écarteler leur lion avec les léopards anglais […] au milieu du XVe siècle (1455)« ³⁸, donc pòc après la mòrt deu vescomte Loís. Un aute acte de notari mencionat per aqueth autor³⁹ hèit mencion en 1693, de l’autorizacion precedentament dada peu vescomte Joan III Antonin au pair d’un mercadièr de Pèira-Horada « d’arborer pour armoiries de gueules à trois lionceaux d’or qui étoient aussy des anciens seigneurs d’Orte« ⁴⁰. En l’abséncia de documents autentics en la nosta possession, qu’ei dificile de seguir l’istòria d’aqueth escartairat, present totun au dessús deu portau deu castèth de Pèira-Horada. Lo cartocha metallic qu’i presenta ben sheis leons passants e non shèis leopards.

Lo tablèu çai-jos que tempta de har la sintèsi sus l’evolucion ipotetica de las armas deu linhatge enter los segles 12au e 18au.

Linhatges omonimes

Dab un patronime com lo d’Aspremont, eissit d’un toponime designant l’aspresa d’un relèu remarcable e donc propici a recéber ua fortificacion, n’ei pas estonant qu’encontrem mantuas familhas aristocraticas omonimas . Que vam ensajar d’i véder mei clar dens aqueth abonde qui a miat mantuns autors a confusions regretablas.

Qu’avem dejà evocat mei haut los d’Aspremont de Lorena, sortits d’Apremont-la-Forêt (55) e coneishuts despuish lo començament deu segle 12au. Que coneishón ua ascension formidabla a partir deu segle 13au au contacte deus reis de França e deus Emperadors e qu’aquerín ua grana reputacion qui explica benlèu la referéncia hèita a las lors armas dens dus escuts deus vescomtes d’Orta⁴¹

Maugrat la quasi similitud de las lors armas, n’i avó pas nat rapòrt enter los nostes vescomtes e los senhors d’Aspremont deu Peitau (Aprmunt en peitavin). L’istòria eraldica d’aqueths darrèrs que comença dab lo personatge avent participat au torneg de Compiègne en 1278. Qu’apareish dens lo grop deus cavalèrs peitavins ⁴², assemblats entad aquera grana escadença. Aqueth linhatge que tirava lo son nom deu vilatge d’Apremont (85) en Vendèa dont la comuna a représ au son compte lo vielh escut senhoriau⁴³.

Totun, lo linhatge qui a miat au plus gran nombre de confusions qu’ei sense nat dobte lo d’Aspremont deu Carcin-Agenés. La relativa proximitat geografica com la vassalitat d’aqueths senhors envèrs los ducs d’Aquitània explican segurament qu’autors taus com Pierre Jules de Bourrousse de Laffore⁴⁴ o Louis Esquieu⁴⁵ qu’ajan podut confóner las duas familhas, atribuir aus Aspremont de Recacòrn las armas au leon deus vescomtes d’Orta ⁴⁶.

Aquera familha de la petita aristocracia de las termièras de l’Agenés e deu Carcin, que tirava lo son nom deu lòc d’Aspremont⁴⁷ plaçat dens la comuna de Recacòrn (Roquecor, 82) e evocant probablament ua anciana fortificacion (castèth-vielh), anteriora a la fondacion deu cap-lòc comunau peu comte Raimond V de Tolosa a la fin deu segle 12au. Aqueth « castèth-nau » que hasèva part dab lo Borg-Devisac (Bourg-de-Visa, 82), La Cort (Lacour, 82) e Montagut (Montaigu-de-Quercy, 82), d’ua linha enfortida erigida de cap a las pretensions de Richard Còr de Leon ⁴⁸. Lo modèste linhatge que s’aliè aus poderós senhors de Durfòrt peu maridatge d’Isarn d’Aspremont dab Grana de Durfòrt cap au miei deu segle 13au. Atau, en 1262, Isarn que hè part de la parentèla deus Durfòrt autrejant las costumas aus abitants de Clarmont-Sobiran (Clermont-Soubiran, 47), com cosenhor ⁴⁹.

Lo membre mei conegut de la familha qu’ei sense contèsta Raimond d’Aspremont de Recacòrn, qui estó abat de Galhac (Gaillac, 81) abans d’èsser nommat peu papa Joan XXII, prumèr avesque de la nava diocèsi de Sarlat (Sarlat-la-Canéda, 24) lo 2 de julhet de 1318⁵⁰. En noveme de 1324, qu’estó transferit suu sètge de Sant-Pons-de-Tomièras (Saint-Pons-de-Thomières, 34) e que morí en 1343 o 1344. Segon las Chroniques de Jean Tarde (1561-1636), chanoine théologal et vicaire général de Sarlat, editadas per G.de Gérard en 1887, aqueth personatge que portava « de golas a la benda d’aur »⁵¹. Que podèm pensar qu’aqueras armas estón adoptadas peus Aspremont de Recacòrn com una declinason de las armas deus barons de Durfòrt⁵² qui los aufrín ua aliança ipergamica au segle 13au. La familha d’Aspremont que’s honó a la fin deu segle 14au dens la de Pelagrua dont ua branca ennautè lo nom d’Aspremont ⁵³.

Entà acabar, que mercejaram Madama Maïté Lebeyriotte deu Centre Culturau deu País d’Orta entà la soa ajuda.

Olivièr Daillut-Calvignac

1. Sus la clau, lo pelican dab la soa pietat e la tor que son pintats d’aur mes lo blasonament exacte que ns’ei dat per https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/wiki/Fran%C3%A7ois-Ad%C3%A9la%C3%AFde-Adolphe_Lanneluc
2. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5368223j/f1.item
3. Lo segond empèri de Loís Napoleon Bonaparte que durè de 1852 a 1870.
4. Otra l’Armorial des Landes del Baron de Cauna (3 vol. 1863-1865 e 1869), las nostas recèrcas qu’an portat sus l’Armorial de Béarn (1696-1701) de A.de Dufau de Maluquer e J. de Jaurgain, L’Armorial Général de France d’Hozier (vol.III Béarn, XIII Guyenne, XIV e XV Languedoc), L’Armorial de la Gascogne Gersoise de R.Bourse et I.Dufis, Le nobiliaire de Guienne et de Gascogne de M. O’Gilvy (4 vol.). Solas quauquas pistas que pòden estar senhaladas entà l’escut au leon qui ei d’ua composicion pro comuna çò qui ne complica l’identificacion : familha Majance de Cabiran (Agenés) in Nobiliaire d’O’Gilvy, T.2 p.117, familhas d’Anhan d’Orbessan e Melhan de La Hita in Arm. Gascogne Gersoise p.5 e 281, familha du Chambon (AGF vol.XIII p.818, d’Agenés), las mei pròchas estant las de Joan Rei (Jean Rey), canonge sacrestan deu capítol d’Aush a la debuta deu segle 18au (AGF, vol.XIV Languedoc 1, p.1045) e qui portava « d’aur au leon de vermelh au cap d’azur cargat d’un creissent d’argent acostat de duas estelas del madeish » (mes arren n’ac religa pas a ua quau familha). Aqueras pistas que son totun taument teunas que meritan pro pòc d’atencion entà l’ òra e arren ne nos a pas permetut de’us religar au noste veiriau.. L’escut a las colomas, d’ua composicion mei originau, qu’auré podut har esperar mei de capitada…
5. M.Labeyriotte, Les vitraux de l’atelier Goussard à l’église saint Martin, in Orthenses – découverte du pays d’Orthe, n°9, janvier 2015, p.12-13.
6. L’article de M.Labeyriotte que menciona un budget iniciau de 1 500 francs entaus veiriaus pausats en 1856, obtienuts gràcias a ua subvencion de la comuna de 1 400 F a la quau s’apondé lo leg de 400 F de Madomaisèla Elizabeth Soulé, defuntada en 1854. Quitament si nada de las familhas de Soulé qui avem podut identificar dens la region ne portava pas de semblablas armas, aquera pista que poiré representar un bon èish de trabalh. La lista deus curats que seré tanben a estudiar de près entà identificar benlèu las armas sageladas d’un bordon.
7. La lor composicion qu’evòca totun ben la debuta deu segle 20au.
8. Orta-Vièilha, Sant Esteve d’Orta, Pèira-Horada, Pòrt de Lana, Sant Lon, Pèi, Orist, Belus, Canhòta, Casordeta (cna de Canhòta) e Igaàs (cna de Pèira-Horada).
9. Caunelha, Ueire, Sòrda, Polhon.
10. Tal aqueth vescomte Guilhem-Sans escaissat justament Malfara, qui tuè traïdosament dens lo son castèth lo fraire deu senhor de Guishe (Guiche, 64). Aqueth darrèr qu’ac vengè dens un duèl durant lo quau tuè Guilhem-Sans a qui copè las mans e lo nas e qu’arranquè la lenga e los testicules dont hasó donacion a l’abadiá Sant-Joan de Sarde ! Jaurgain, op. cit. p.51 segon lo cartulari de l’abadiá.
11. Qui serà coneishut mei tard com Richard Còr de Leon.
12. Qui paréisser s’estar desvolopat enter junh e deceme de 1178 segon Benoît de Peterborough – Ex Benedicti Petroburgensis Abbatis vita e gestis Henrici II e Ricardi Angliæ Regum – dens Recueil des Historiens des Gaules et de la France – éd. L. Delisle 1879, t. XIII, París, 142-182. p.178 – 1178 « Eodem anno, Ricardus Dux Normanniae e Aquitaniae, post transfretationem Henrici Regis Angliae patris sui, cum magno exercitu in Pictaviam profectus, ad Assiensem civitatem venit ; e invento ibi Comite Bigorniae (Centulo) incarcerato, quem cives ejusdem civitatis incarderaveran, magon fluctuavit gaudio. 
13. Jaurgain, op.cit. p.53 segon Dompnier de Sauviac, Chroniques d’Acqs, 1874, T.I p.182.
14. Lo mont aspre, dur, rufe.
15. P. Raymond, Cartulaire de l’abbaye Saint Jean de Sorde, Pau, 1873, n°XXXII e Jaurgain, op. cit, p.51.
16. Oïhenart que cita enter autas Arnaldum Lupi Aspremontium, Miramonda Aspremuntia, op. cit., p.548. A partir deu segle 15au, aqueth patronime que’s generalizat au corròp de la parentèla.
17. R.Bavoillot, op. cit. p.181.
18. R.Bavoillot, op. cit. p.175. Aqueths jasents, datables de 1210 que son estats destrusits al moment de la Revolucion Francesa. Quauques fragments qu’an podut estar retrobats dens lo sòl de la glèisa.
19. En particular R.Bavoillot Laussade, La question des armes d’Orthe in d’Orthe en Orthe (3), revista Orthenses n°25, genèr de 2015 p.8, mes sense dar de sorsa.
20. Lo nom d’Orta [‘ur/tɔ] en occitan gascon, Aortenses o Urtenses en baish-latin qu’ei un quasi omonime deu mot Orsa.
21. Véder totun mei baish, la preséncia d’armas a l’ors dens l’escartairat d’Aspremont de la fin deu segle 17au.
22. BNF ms fr 32753 f°26 – « Le visconte d’Ourste de gueules au lion dor » ; còpia deu segle 17au per Pierre d’Hozier. Los armoriaus Clémery (BNF ms fr 23076 – 1550) e Le Blancq (BNF ms fr 5232 – 1560 publicat per M.Popoff, éd. Le léopard d’or, Documents d’héraldique médiévale n°11, 2018, n°641), que’n dan duas versions pintadas au segle 16au (véder las illustracions çai-jos).
23. BNF ms fr 4985 publicat per E.De Boos, Armorial de Gilles Le Bouvier – Héraut Berry, éd. Léopard d’or, Documents d’héraldique médiévale n°7, 1995, n°954
24. P.Raymond, Sceaux des archives du département des Basses-Pyrénées, Pau, 1874, n°106.
25. G. Pépin, Les emblèmes historiques de l’Aquitaine consultable sus https://aquitaine-historique.com/
26. Véder lo son sagèth aicí-dessús.
27. véder https://fr.wikipedia.org/wiki/Maison_d%27Aspremont
28. R.Bavoillot Laussade pensa entà la soa part qui s’agí ailà d’armas cometudas d’ofici peus servicis deu eraud d’Hozier, La question des armoiries d’Orthe in d’Orthe en Orthe (3), revue Orthenses n°25, janvier 2015 p.9. Mes alara, perqué l’escuçon a la crotz que figura tanben brocant sus las armas deu vescomte ? La possibilitat d’ua volontat d’apropriacion d’aqueras armas peu lignage lanés n’ei donc pas a exclure.
29. op. cit. p.9
30. Que sabem que de nombrosas armas de l’Armorial Generau de França estón efectivament atribuïdas d’ofici per tal de requectar l’impòst qui i èra estacat.
31. op. cité p.8.
32. Aqueth mercadièr, nommat Abraam d’Acosta Fonseca que hasèva part de l’importanta comunitat judiva de Pèira-horada . Lo son parent e collaborador Samuel Nunès, qu’ei autorizat a utilizar un sagèth au leon d’Orta.
33. https://fr.wikipedia.org/wiki/Jean_Beaufort_(1er_comte_de_Somerset)
34. https://fr.wikipedia.org/wiki/Jean_de_Gand
35. Jonh Beaufort que portava d’alhors l’escut deus reis d’Anglatèrra escartairat de França, brisat d’ua bordadura componada d’argent e d’azur.
36. Que cau recordar que los leopards presentan la lor fàcia mentre que los leons passant son vists de perfiu.
37. Aquera informacion qu’ei dada per M. Bavoillot Laussade, op. cit. p.8.
38. idem, sense sorsa.
39. idem.
40. Que s’agí aqueth còp de Rodrigue Florès, un aute judiu portugués installat a Pèira-horada.
41. Cf supra.
42. « Cy sont les poictevins – Le seigneur d’Aspremont de gueules au lion d’or couronné, armé et lampassé d’azur in V.Martel, Le tournoi de Compiègne de 1238 : reconstitué à l’occasion des fêtes de Jeanne d’Arc de 1911, n°274. La data de 1238 qu’ei erronèa.
43. https://fr.wikipedia.org/wiki/Apremont_(Vend%C3%A9e)
44. La maison d’Hébrard, Tome 1, 1888, p.125.
45. Essai d’un armorial quercynois, 1907.
46. Que podem senhalar que P. Tamisey de Larroque dens sos Documents inédits pour servir à l’histoire de l’Agenais qu’escrivè dejà en 1874 que « Ces Aspremont, qui n’ont rien de commun avec la famille du vicomte d’Orthe, pas plus qu’avec les familles d’Aspremont du Poitou et de la Lorraine, étaient depuis longtemps des Agenais. », op. cit. p.280.
47. Ortografiat uei Espermont sus las cartas IGN, aqueth lòc qu’apareish encara jos la denominacion d’Aspremont sus la carta IGN de 1950.
48. A.Séguélas, Des origines de Bourg-de-Visa, in Bulletin de la Société Archéologique du Tarn-et-Garonne, tome CXVII, 1992, p.15.
49. H.Rebouis, Coutumes de Clermont-Dessus en Agenais 1262, 1881 : p.10
50. Òm sap quant aqueth papa carcinòl hasó largament profitar los sons compatriòtas deus beneficis eclesiastics durant lo son episcopat.
51. A la pagina 97 de las Chroniques. L’editor qu’apond a la p .346 qu’aqueras armas èran escalpradas sus la pòrta deu castèth de Recacòrn e qu’estón desplaçadas sus la font publica d’aqueth borg.
52. Que portavan « d’argent a la benda d’azur » .
53. Moulenq, Documents historiques sur le Tarn-et-Garonne, Tome III, p.277 et seq.