Illustrar un tèxt literari amb una fòto, un dessenh, una pintura, una musica, quau pensariá a se’n escalustrar ? Mai metre en eraudica un poèma en emplegant tot l’abonde de colors, de particions e de figuras que nos porgís l’art dau blason e coma lo pintre, lo dessenhaire o l’escultor, donar ai mots, donar ai vers una dimension grafica e acolorida dins l’encastre rigorós d’un escut e lo respèct d’una gramatica e mai ela rigorosa ? Metre en eraudica çò que d’autres meton naturalament en musica sens que i ague besonh de se’n explicar e encara mens de s’excusar. L’eraudica es un art demieg leis autres e un art major. Amb sa creativitat, sa libertat, son originalitat.
Per inaugurar aquela novèla rubrica, ai chausit un poèma de Jòrgi REBOL trach de sei Pròsas geograficas e l’ai illustrat coma o veirem çai-sota. D’autrei seguiràn.
Auban Bertero
I. Silviana canta (II), Jòrgi REBOL
Un rigau aquest matin
mi venguèt tocar l’aubada
e lei ròsas de l’autin
coma ieu son treboladas.
A ras de sòu que fa mau
blancas-negras tres agaças
fan la figa a mon rigau
basaretan lei gusassas.
Un esquiròu sautarèu
escala de lòng lei ruscas
e remira badarèu
lo tablèu qu’a ieu m’afusca.
Lo colòbre que s’escond
d’una ròca — es pas de dire —
s’enchau bèn d’aquest resson
de meis uelhs de mon aubire.
L’aurelha drecha tot viu
un coniu ambé sa crenta
va lampar capon de Dieu !
a mon rire de joventa.
Jòrgi REBOUL : Pròsas geograficas (Vent Terral, 1985).
Per assajar de prene en còmpte lo mai de bestiaris citats per lo poèta, ai chausit un escartairat amb l’agaça per mòble unenc dins lo premier e lo segond quartiers e, coma lei dos aucèus si fàcian, la premiera agaça es contornada valent a dire virada vèrs la drecha de l’escut que vesem (qu’es en realitat la senèstra de l’escut per son portaire). Per illustrar lo colòbre que s’escond, sus camp d’azur ai pres un rocàs qu’es una mena de montanha acorchida, amb una sèrp de sinòple brocant, e per lo quatren quartier un esquiròu au naturau. Subre lo tot, ai plaçat un escuçon de vermelh amb un rigau tanben au naturau acompanhat de tres ròsas.
Lo tot blasonat Escartairat : lo premier e lo segond d’aur a l’agaça au naturau, lei doas agaças afrontadas; lo tresen d’azur au rocàs d’argent, una bissa ondejanta de sinòple brocant subre lo tot; au quatren tanben de sinòple a l’esquiròu au naturau; subre lo tot de vermelh au rigau e mai eu au naturau acompanhat de tres ròsas d’aur.
II. Ventour espetaclous, Teodòr AUBANEL
Aqueu tèxt de Teodòr Aubanel nos porgís a bòudre de tèmas de tot mena que viran totei autorn d’un tèma centrau : la Provença. Es ela mai que mai que nos es presentada dins sa diversitat geografica entre planas e montanha, fluvi e mar, ubac e adrech ; dins sa diversitat meteorologica tanben amb lo mistrau, lo soleu, lo tròn. Dins la diversitat de sa fauna, ambé lo lop, l’aigla, l’aubanèu. Dins l’oposicion, enfin, entre vila e campanha. A faugut pasmens faire una tria per compausar mon blason. Aquí lo poèma trach deis Œuvres complètes de Théodore Aubanel (tòm 1, Ed. Aubanel Editeur, 1960, Li fiho d’Avignoun).
Lou Ventour
Au Dóutour Alfret Pamard.
Ventour espetaclous, nis d’aiglo e d’aubanèu,
Toun front nus, à l’adré, blanquejo sout la nèu;
À l’uba, la fourèst fai ta tèsto negrasso;
Li loup trèvon ti draio ounte l’ome s’alasso,
E di vilo naneto eilavau lou troupèu
S’esparpaio : vivènto an lou chut dóu toumbèu.
Lou mistrau te bacello e lou soulèu t’embrasso;
Tu, mountes aut e fièr vers lou tron que t’estrasso.
Mai la plano adeja soumbrejo, l’errour vèn :
Li nivo cremesin embarron lis aven,
Touto la lus dóu jour escalo à ti flanc rose;
Un darrié ruscle d’or intro dins lou bouscas,
L’oumbro crèis. Esperant la niue sus ti roucas,
Countèmples amudi la mar e li dous Rose.
Elements dau blason : lo camp (la color dau fons de l’escut) d’aur es la traduccion de çò que Mistral sòna l’Empèri dóu Soulèu. Per simbolizar la montanha, amb son adrech ennevassat e son ubac qu’ennegrís la forèst, ai chausit un cap copat endentat d’argent ambé de negre.
La pèrla (francés pairle) es aquí la traduccion visuala dau Ròse que si dessepara davant Arle per anar saludar la Mar ai Santas e a Pòrt-Sant-Loïs. Avent de chausir entre lop e aigla, ai pres lo premier que si capita dins leis armas de mantunei comunas provençalas coma Ferrassiera, Lormarin, Monius o Saut. Lo lop de drech sus lei patas posterioras es dich ravissant en francés, mai rampante en italian coma se si tractèsse dau leon ; ai tanben blasonat rampants mei dos lops. Enfin la rascassa per representar la Mediterrània mi semblava pron evident…
Blasonament propausat : D’aur a la pèrla reversada d’azur acompanhada de dos lops rampants afrontats brocant parcialament sus la pèrla e, en poncha, d’una rascassa contornada, lo tot de vermelh (o de golas) ; au cap endentat de doas pèças e doas mitats d’argent subre tres de negre.
III. Li castèus d’èrba (II), Robèrt LAFONT
Robèrt Lafont : DIRE — Institut d’Estudis Occitans, Tolosa, 1957.
D’aqueu poèma de 66 vèrs en quatre tablèus n’ai vougut illustrar lo segond que comença amb :
Li guitarras duerbon li pòrtas…
e s’acaba amb aquelei dos vèrs :
avèm trobat la clau sus la sarralha
d’un bèu castèu vestit de flambas.
Per evocar lo bèu castèu vestit de flambas e lei guitarras que duerbon li pòrtas, ai plaçat sus un camp d’azur una torre d’argent enflamada de vermelh, acompanhada de dos tortèus de negre cargats de doas tèrças d’argent per simbolizar la «rosassa» de l’instrument ambé sei sièis còrdas.
………………………Clau de serpènt ?
Clau de Sant-Pèire ? a dich l’erbilha.
Serpènt, èrba : doas rasons de capelar ma torre/castèu de doas claus vèrdas (de sinòple)
en crotz.
Blasonament propausat : D’azur a la torre d’argent enflamada de vermelh duberta e fenestrada de negre acompanhada de dos tortèus cosuts tanben de negre cargats de doas tèrças en paus tanben d’argent, la torre subremontada de doas claus de sinòple mesas en sautor.
Pasmens, aquelei dos tortèus negres sus lo camp blau m’agradavan pas tròp e ai vougut cercar una autra solucion que m’esparnhèsse lo negre sus camp d’azur. En luega de la torre cimelada de flambas, ai emplegat per representar lo bèu castèu vestit de flambas una torre roja sus un camp d’aur ornat de tres paus de sinòple per revirar lei tres camins (…) plegats dins sis aronzes de sòm. Vèn cargar un dei tres paus verds que cargan lo camp d’aur.
Dins lo cap de l’escut mitat negre e mitat blanc, ai plaçat aqueste còp lei doas claus afrontadas per illustrar au còp la clau perduda de l’auba e aquela quita auba que jòga amb son amic, lo vièlh tremont.
Blasonament propausat per aquela segonda version : D’aur ai tres paus de sinòple, a la torre de vermelh duberta e fenestrada dau camp brocant ; au cap partit de negre ambé d’argent a la clau en faissa de l’un dins l’autre, lei doas claus afrontadas.
IV. Pastora, Antonin PERBÒSC
Félix Castan : Antonin PERBÒSC, Choix de poèmes occitans — IEO, Tolosa 1961.
D’aqueu poèma trach dau Libre dels ausèls de Perbòsc son mai que mai lei quatre darriers vèrs qu’ai vougut illustrar amb aquela idèa fòrça interessanta d’una pastora amb sei dos tropèus, un dins lo prat e l’autre dins l’aire.
Sul solelh-colc que s’emporpora,
aquela mannada Pastora
pastoreleja dos tropèls :
un de motons, l’autre d’ausèls.
Dins una premiera version, sus un camp d’azur, ai plaçat una tèsta de femna de la cabeladura d’aur ambé quatre aucèus e, sus una terrassa de sinòple tres fedas que son a pàisser, l’ensèms per illustrar lei uech vèrs çai-sota :
Es una Pastora blonda,
belugueta coma una ironda,
que dins lo lum va, vira, ven,
ambe sa pamparruga al vent.
Las oelhas son escampilhadas
jols folhacs de las garrolhadas,
ont tròban los brave sadolh
de cap-rosset e de serpol.
Podem blasonar lo tot : D’azur a la tèsta de femna de carnacion cabeluda d’aur acompanhada de quatre aucèus tanben d’aur dos e dos aquelei dau flanc dèstre contornats, e una terrassa de sinòple cargada de tres fedas paissentas d’argent, lei doas premieras brocant sus la campanha e lo camp, aquela de la poncha contornada.
Segonda proposicion : se la pastora es totjorn lo personatge màger, l’ai virada fàcia a un solelh d’aur, agolopada dins una jarga negra amb un baston de pastre e descauça :
Sus la gresa, al trelutz, s’arbora
una druna e fresca Pastora
que, sèns esclòps e sens capèl
aquí pastenga son tropèl.
Ai causit aquí un terciat de sinòple, d’argent e de vermelh, amb au mitan la pastora, a dèstra tres fedas paissentas contornadas e a senètra un camp vermelh cargat de tres mieg-vòus d’aur simbolizant l’aucelilha :
Dins l’aire, un grand vòl de Capurlas
tiralireja de canturlas
uflas d’un trefoliment baug
qu’emplena tot lo cèl de gaug.
Dins una tosca de pimèrle
i a un bèl estufladís de Mèrle.
Sus un boissón i a un Rossinhòl
que canta a plec de gargalhòl.
Blasonament : Terciat. Lo premier de sinòple ai tres fedas paissentas d’argent contornadas ; lo segond dau meteis a una femna descauça e cabeluda d’aur virant l’esquina, mantelada de negre, lei cambas de carnacion e tenent un baston tanben de negre en barra, acompanhada en cap d’un soleu d’aur ; lo tresen de vermelh ai tres mieg-vòus d’aur.
V. L’autbòi de nèu, Max ROQUETA
Max Roqueta : Verd paradis — IEO, colleccion A Tots, 1975.
Tot dins aqueu racònte es en negre e mai en blanc : blanc de la nèu, de segur, aquela nèu que tapa los camps e los èrmes e qu’embarra las gents dins sos ostaus mai tanben de las aubas sèns espèr. Blanc de la nèu, que siam desembre, un pauquet abans Nadau quand lo mond espèra la luna dau Banarut ; blanc de la cara tota esclairada de plaser d’aquela femna que l’autboissaire si pensa d’anar retrobar après lo balèti. E negre de la nuech, de la cara de tenèbra dau Caraco, de son mantèu e son cavau, negre coma leis escaches de lops qu’espèran defòra lo musicaire, e lei nívols gròssas e negras que tapan lo cèu. Enfin, negre de la mòrt de l’autboissaire, seguida d’aquela dau Caraco e de sa montura. Ai doncas causit un camp d’argent amb una tèsta de Moro per mon Caraco e quatre lops de drech, lo tot… de negre.
I a pasmens una tresena color que travèrsa tot lo racònte, qu’es au còp lo simbòl de la vida e aqueu de la mòrt : lo roge. Roge coma lo cant que giscla de l’autbòi de Mèstre Albareda per s’apoderar dau Caraco : quicòm de roge que s’espandissiá coma la flamba d’estiu quand après d’aver cremat un camp de bruga ne vèn a tocar las brancas bassas d’un grand pin, roge coma la vergonha dau Caraco pres dins lo fiu eterne de l’autbòi e que pòu pus s’arrestar de dançar e de sautar ; roge coma lei fuelhs de musica que l’autoboissaire aflamarà puei a cha un dins la solesa de la nuech per s’aparar dei lops, roge coma aqueu grand cèrcle fosc de nèu trepilhada e sagnosa (…) ont s’amudirà lo darrièr alen de l’autbòi de Mèstre Albareda.
Per simbolizar l’autbòi, mi siáu bricolejat una mena de flaüta, o puslèu doas flaütas, rojas e messas en crotz de sant Andrieu.
Blasonament propausat : D’argent a doas flaütas de vermelh messas en sautor subremontadas d’una tèsta de Moro tortilhada d’aur, lo tot cantonat de quatre lops rampant de negre afrontats.
Auban Bertero
Totei leis escuts son de l’autor.
