L’eraldica de los de Miramont-Magrens

La familha de Miramont originària de la vila eponima dins Lauragués (Miremont, 31) apareis dins les tèxtes a partir del sègle 13¹. Son atal nommats mantun Sicard, Bernad, Bertrand e Azemar possedissent de dreits sus Miramont, Senta Gabèla (Cintegabelle, 31), Montgiscard (Montgiscard, 31), Sent Lon (Saint-Léon, 31), Caussidièras (Caussidières, 31) e Auranha (Auragne, 31). Se tròba tanben de Miramont coma milites de Savardun (1265) e una probabla branca del linhatge s’èra installada a Tolosa e balhèc mantun capitol dins la primièra mitat del sègle 13². Aquela familha originària de la bassa val d’Arièja gravitava naturalament dins l’entorn dels comtes de Tolosa e dels comtes de Fois. A daissat qualques traças eraldicas que nos semblan interessantas a estudiar aicí.

D’armas pro originalas.

Segon totes les vestigis de quines dispausam, sabèm que les senhors de Miramont portavan una crotz peironada, mòble pauc frequent e quitament plan rar dins l’eraldica occitana. La causida d’aquela crotz poiriá èsser allusiva se consideram que l’associacion de la crotz a las marchas d’un peiron, pòt renviar per l’una a las miras de pagelatge ancianas crucifòrmas e per las autras al fait de montar, d’escalar un escalièr. S’aquela interpretacion demòra largament ipotetica, tira pas res al caractèr eminentament cristic e religiós de la composicion eraldica causida pel linhatge. En efeit, la familha de Miramont entreteniá de rapòrts plan estreits amb l’òrdre dels Espitalièrs de Sent Jan de Jerusalèm. Mantun de sos membres foguèc al cap de las principalas comandariás³ de Lauragués pendent tot le sègle 13 e, entre 1332 e 1339, Aycard (o puslèu Sicard) de Miramont-Gavarret accediguèc a la carga de Grand-Prior de Tolosa⁴. Aquela proximitat poiriá explicar la causida d’una crotz peironada, pròcha de la crotz a uèit brancas de l’Òrdre de Malta⁵.

Pertocant las colors ara, aquí tanben, la semblança amb las armas dels Espitalièrs es patenta. R. Corraze las blasona « de sable a la crotz peironada d’aur ». Efectivament, coma veirem mai luènh, d’unes dels escuts encara visibles uèi pòrtan aquelas colors. Mas es impossible d’afirmar que s’agís pas de tornats pintrar e d’i veire donc segurament les esmalts autentics de las armas de Miramont. Pasmens, emetèm d’unas resèrvas sus la preséncia d’una bordadura d’aur a l’entorn de l’escut, presenta sus de nombrosas representacions monumentalas de las armas de Miramont. Seriá donc tanben possible de las blasonar : « de sable a la crotz peironada d’aur a la bordadura del meteis ».

Bertrand de Miramont, avesque de Comenge (1263-1286).

Existís tot un programa eraldic per la familha de Miramont dins la catedrala de Sent Bertran de Comenge (Saint-Bertrand de Comminges, 31). Aiçò es pas estonant puèi que coneissèm almens tres membres del linhatge essent estats religiós dins lo capítol canonical⁶.

Mas le qu’es estat le mai important es sens contèsta Bertrand de Miramont que foguèc avesque de Comenge entre 1263 e 1286⁷.

Se tròba atal suls pilars e la clau de vòlta de la capèla de la Translacion, un escut de sable a la crotz peironada d’aur a la bordadura del meteis⁸. Al fons d’aquela capèla, se tròba egalament le cavòt del prelat e son jasent, ont l’escut apareis aquel còp aicí bresat d’una cròça brocanta, coma marca de sa foncion.

Se remarca que l’escut dels Miramont es mantun còp associat aicí a un escut de vermelh al leon d’argent que poiriá èsser de Durfòrt del comtat de Fois. Aquel linhatge teniá le castèl eponim (Durfort, 09) atal coma una part de la cosenhoriá de Savardun (Saverdun, 09) e la senhoriá de Rodelha (Roudeille, cna de Saverdun, 09), aquesida a la debuta del sègle 13 pel maridatge de Bernat de Durfòrt e de Guibalda.

Trobam en efèit una aliança entre las doas familhas pel maridatge de Sicard de Miramont amb Honor de Durfòrt de quines parlarem mai luènh.

Una autra ocurréncia en Comenge s’encontra dins la glèisa de Marinhac (Marignac, 31), al confluent de Garona e de Pica, dins le naut comtat de Comenge, que presenta un ensemble eraldic plan interessant.

S’i retròba un escut a la crotz peironada e a la bordadura, integrat a una frisa d’escuts associant las armas dels comtes de Comenge e dels senhors de Pardalhan. A l’esquèrra de nòstra crotz peironada, un escut a la crotz acantonada de doas claus evòca benlèu las armas de Sant Pèire. Es fòrça probable que las armas de Miramont sián estadas representadas aicí pendent l’episcopat de Bertrand de Miramont, entre 1263 e 1286. Al mens qu’aquel escut non siá un sovenir d’un dels archidiacres de Miramont del sègle 14, encontrats mai naut.

La devesion en mantuna branca al sègle 13.

Las donadas genealogicas reculhidas nos mòstran que le linhatge se partegèc en mantuna branca dins la primièra mitat del sègle 13⁹. Le sistèma de succession relativament egalitària alara en vigor dins la majoritat dels païses occitans favorizava atal la cosenhoriá.

Sembla que la branca ainada eretèc de senhoriás e dreits sus Miramont, Senta Gabèla, Anhas, Autariba e Savardun¹⁰ mentre que la branca cabdèta recebèc les domenis de Sent Lon, Caussidièras e Socala¹¹. Aparentament, les dreits linhatgièrs sul territòri d’Auranha èran partejats entre les membres de las doas brancas que balhèren de costumas a la comunautat en 1255.

Es malaisit de seguir puèi l’entrenosament de las mencions de membres de tala o tala branca. Le fait es que, de despartiments successorals en dotacions novialas o ecclesialas, l’importància de la familha declinèc tot le long del sègle 14. La branca ainada s’escantiguèc segurament amb Bernat de Miramont, escudièr banneret, cosenhor per un tèrç de Miramont, que deguèc èsser representat per un parent pendent la signatura del contracte de pariatge del lòc de Miramont amb le representant del rei le 4 d’agost de 1436. En efèit, son estat mental li defendiá alara totas foncions senhorialas¹².

La branca d’Auranha-Sent Lon, çò sembla ela meteissa partejada  en dos rams, s’escantiguèc amb Bertrand de Miramont, de quin la veusa teniá pas mai en 1389 qu’un quart de la senhoriá de Sent Lon e viviá avareciosament a Tolosa. L’autre ram, qu’aviá conservat les dreits sus Auranha, tombèc en conolha amb le maridatge de Galharda de Miramont amb un poderós senhor pirenenc, Arnau d’Espanha, senhor de Montespan, que se moriguèc en 1383¹³.

Le sagèl del cavalièr Bernad de Miramont, senhor de Caussidièras, apendut a un acte passat a Tolosa en 1360, nos mòstra qu’aquesta branca utilizava tanben la crotz peironada, sens ajost de mòble per bresadura. Benlèu i aviá un cambiament d’esmalts.

Sicard de Miramont e Honor de Durfòrt.

Sicard II de Miramont e son esposa Honor de Durfòrt apareissen amassa en agost de 1229¹⁴, quand fan omenatge a Maurin, abat de Pàmias, per totes les bens que tenián en fèu, eles e lors ascendents, de la glèisa Sant-Antonin de Pàmias.

Sicard apareis egalament le 15 de genièr de 1245 quand, amb sa maire Inglesia, apròvan la venda faita per son paire Sicard I, del tèrç de la senhoriá de Senta Gabèla al comte Raimond VII de Tolosa¹⁵.

En 1255, Sicard e son fraire Bernad, atal coma lor probable cosin Azemar de Miramont autrejan conjuntament una carta de costumas als abitants d’Auranha¹⁶. En 1261, recep del comte de Fois la mitat de la senhoriá de Durfòrt, benlèu en consequéncia dels dreits que li aviá portats Honor en l’esposant¹⁷.

Al mes de març de 1265, es citat demest les òmes del castrum de Savardun, just après les principals cosenhors. Enfin, apareis amb sa parentèla masculina demest les barons e cavalièrs de la bailiá d’Autariba (Auterive, 31) en octobre e decembre de 1271 per prestar jurament al rei de França¹⁸.

Las originas d’Honor elas, demòran pro escuras. Seriá estada la dròlla del defunt Pèire de Sent Sernin¹⁹, senhor de Sent Bauselh (Saint Bauzeil, 09) de quin le pichon linhatge deteniá al sègle 13 de parts de senhoriás a Lobens (Loubens, 09) e Benagas (Bénagues, 09) jos la sobeiranetat dels comtes de Fois²⁰.

Honor, que d’unas fonts disen Dama de Grasac (Grazac, 31), eretèc benlèu del nom de sa maire, eissida dels senhors vesins de Durfòrt d’Arièja (Durfort, 09) e esposa de Pèire de Sent Sernin. Al mens que les de Sent Sernin ajan format un ram dels Durfòrt²¹ coma o daissa supausar l’entrenosament de lors domenis respectius.

Les dos personatges se moriguèguen plan vièlhs, a qualques meses d’interval, ela le 20 de març e el le 5 de setembre de 1287.

Le remarcable sarcofag²² e le sagèl de Sicard II de Miramont son urosament arribats fins a nosautres.

Le tombèl de Sicard, que se pòt observar dins la glèisa de La Gràcia de Dieu (La Grâce-Dieu, 31) presenta les escuts alternats de Miramont e probablament de Durfòrt, entornejant un escut enigmatic de quatre pals. Existís mantuna familha de quinas las armas poirián correspondre a aquel darrièr escut : s’agís dels comtes de Fois, sobeirans dels Miramont per lors domenis de Savardun e de Durfòrt, dels vescomtes de La Barta, vesins de Sent-Bertrand de Comenge, e enfin dels senhors de Marcahava (Marquefave, 31), de quines las tèrras tocavan las de Miramont a l’oèst.

Las mancas dins nòstra coneissença de la genealogia dels Miramont nos empachan pasmens d’establir per ara un ligam de parentat qual que siá amb un d’aqueles tres linhatges.

L’esposa de Sicard, Honor de Durfòrt, es tanben estada inumada dins un sarcofag mai modèst, conservat uèi a Miramont. S’i retròba sus las fàcias, les escuts a la crotz de Miramont e al leon de Durfòrt.

Una familha probablament aparentada : les de Magrens/Marens.

La crotz peironada qu’es un mòble excessivament rar dins l’eraldica occitana, se retròba pasmens en çò d’una familha de Magrens²³.  Aquel lòc se tròba a solament 2 qm de Miramont e es situat a egala distància de La Gràcia de Dieu, anciana abadiá ont se tròba conservat le tombèl de Sicard.

La proximitat eraldica e geografica nos mena a pensar qu’aquelas doas familhas avián benlèu una origina comuna²⁴.

Existís pas a nòstra coneissença de representacion en colors de las armas dels Magrens, mas se pòt supausar, dins le cas d’una parentat amb les Miramont, que se diferenciavan per un cambiament o una inversion dels esmalts.

Tres ocurréncias d’armas per la familha de Magrens nos son conegudas.

La primièra es un epitafi al nom de Raimond de Magrens, archidiacre d’Aura, datat de 1300 e situat el tanben dins lo clastre de la catedrala de Sent Bertran de Comenge²⁵. Al dejós d’aquela placa, se pòt observar un sarcofag armoriat a las armas, mas de quin les grases de las croses peironadas son estats afrabats.

La seguenta es la del sagèl de Martin de Magrens, que pòrta un escartairat als 1 e 4 a tres pals, e als 2 e 3 una crotz peironada (qu’es de Magrens). Aquel sagèl es caracteristic de las annadas 1325-1375.

Les quartièrs als pals se situan a las plaças d’onor çò que pòt supausar una aliança morganatica, las armas familialas essent « relegadas » al segond plan. Aquò poiriá confortar las ipotèsis d’alianças amb una familha de reng comtal (Fois) o vescomtal (La Barta), evocadas anteriorament a prepaus del tombèl de Sicard de Miramont.

Enfin, retrobam aquelas armas sul sagèl de Sans de Magrens, datable de la segonda mitat del sègle 14, e que presenta una bresadura plan originala per la superposicion de doas croses peironadas, amb una pausada en sautador e l’autra brocanta²⁶.

CONCLUSION.

Aqueste estudi monografic de la familha de Miramont nos permet d’entreveire diferents ligams qu’entretenián aqueles senhors amb d’autras familhas e mai particularament amb las de Durfòrt d’Arièja e de Magrens/Marens, a las termièras dels comtats de Tolosa e de Fois. Balha un exemple de mai d’aquela aristocracia castrala occitana pichona, implantada dempuèi le sègle 12 e avent conegut una decadéncia ineluctabla pendent le sègle 14.

Malgrat que la manca d’informacions genealogicas nos permeta pas de respondre a totas nòstras interrogacions, aquel article nos balha egalament l’escasença d’estudiar la difusion del mòble eraldic plan particular qu’es la crotz peironada, benlèu ligada aicí a l’Òrdre Espitalièr, atal coma les diferents mòdes de bresaduras utilizats dins las familhas de Miramont e de Magrens entre le sègle 13 e la debuta del sègle 15. Aquel punt afortís tanben l’interès que pòt aver l’estudi eraldic comparat per establir o conjecturar de ligams de parentat entre familhas aristocraticas diferentas.

Esperam que de futuras descobèrtas istoricas o arqueologicas, o de comprovacions urosas permetràn un jorn d’afinar nòstras conclusions.

Olivièr Daillut-Calvignac e Ivan Rocher

1. Magnou (A-M) e Ourliac (P.), Cartulaire de Lézat, CTHS, 1987 (n°1413, 1432, 1637, 1641 et 1656), Dossat (Y.), Saisimentum comitatis tolosani, BN, 1966 (n°7, 12, 81), Doms Devic et Vayssettes, Histoire Générale de Languedoc, tomes 4 à 7, éditions Paya, 1845. Dins son obratge suls senhors d’Auranha, Raymond Corraze sembla èsser le a s’èsser lo mai interessat al linhatge dels senhors de Miramont. Ne dona un inventari genealogic pro ric quitament s’es plan incomplet Corraze (R.), Les seigneurs d’Auragne, 1936.
2. Limouzin-Lamothe, La commune de Toulouse, 1932. Trobam atal Pèire de Miramont capitol en 1203-1204, Arnaud en 1207-1208, Bernad en 1220-21 e 1224-25, e enfin Raimond en 1248-1249. Es tanben possible qu’una autra branca se siá installada a Murèth (Cart. De Lézat n°1637, n°1641 et n°1656).
3. Atal, Raymond Corraze rapòrta les noms de Geraud de Miramont, comandaire de Canhac (Caignac, 31) en 1225-1226 ; Sicard de Miramont comandaire del Tòr-Bolbòna, comuna de Calmont de 1248 à 1258, comandaire de Canhac de 1255-1262 e enfin comandaire de Pègsiuran (Pexiora, 11) de 1255 à 1262 ; Azemar de Miramont comandaire del Burgaud (Le Burgaud, 31) en 1261-62 e de Canhac entre 1262 et 1267 ; Bernad de Miramont, comandaire de Renavila (Renneville, 31) en 1279, del Tòr-Bolbòna e d’Anhas (Aignes, 31) de 1280 à 1295, op. cit. p.14.
4. Aquesta abondància de cavalièrs de Sent-Jan de Jerusalèm dins la familha de Miramont s’explica probablament per de conversions tardièras dels membres masculins del linhatge per acabar lora vida al servici de l’Òrdre.
5. Le cas de las armas dels comtes de Comenge mòstra ben l’influéncia que la simbolica dels òrdres militars a pogut aver sus la causida d’unas armas familialas. Veire l’article Istòria eraldica deths comtes de Comenge – Branca ainada, sus http://eraldica-occitana.com/istoria-eraldica-deths-comtes-de-comenge-prumera-partida/
6. R.Corraze menciona Sicard l’Ainat, cantoral en 1336, Grand Archidiacre en 1338 que moriguèc le 21 de març de 1341, Sicard le Capdet, canonge en 1341, Grand Archidiacre en 1342 que desapareguèc en 1359 e enfin, un autre Sicard que après èsser dintrat coma canonge, devinguèc Archidiacre d’Isaut (Izaut-de-l’Hôtel, 31) e testamentèc en 1377. Op. Cit. p.33.
7. Hugues du Tems, Le Clergé de France, ou tableau historique et chronologique des archevêques, évêques, abbés, abbesses & chefs des chapitres principaux du Royaume, depuis la fondation des églises jusqu’à nos jours, Paris, 1774, tome 1, p. 471. Vesèm dins Ch. Higounet, Le comté de Comminges, de ses origines à son annexion à la couronne, que Bertrand de Miramont foguèc le darrièr avesque de Comenge elegit pel collègi dels canonges. A sa mòrt en 1286, dos pretendents a sa succession faguèguen un esquisma que permetèc al Sent-Sètge d’impausar d’ara endavant la nominacion del prelat.
8. Coma sovent, sabèm pas se cal interpretar aquesta bordadura coma un bòrd d’escut figurat plan espés o alara coma una particion eraldica. L’emplèc de la color jauna podriá induire aquesta segonda proposicion.
9. Coma l’avèm dejà evocat mai naut, le sègle precedent aviá dejà vist probablament una division del linhatge ambe de rams possibles a Tolosa e Murèth, veire supra.
10. Atal, al mièi del sègle 13, Sicard de Miramont, agent aprovat la venda per son paire de lora part de Senta Gabèla, demorava cosenhor de Miramont, d’Auranha e milites de Savardun. Teniá en mai la mitat del castrum de Durfòrt del cap de sa molher Honor. Son fraire Bernad, milites d’Autariba, teniá d’autras parts de cosenhoriás de Miramont e Auranha. Veire Dossat, Saisimentum e Corraze, Les seigneurs… op. citats.
11. A la meteissa epòca, les probables fraires Azemar e Sicard de Miramont, segurament cosins germans dels Miramont de Miramont, son cosenhors de Sent Lon, Auranha, Caussidièras e Socala. Idem.
12. Corraze, Les seigneurs… p.32.
13. idem p.31-34.
14. Histoire Générale de Languedoc, Tòme V, col.1618. Aquesta data precòcia de 1229 a quina les dos esposes devián èsser plan joves s’explica probablament per la mòrt del paire d’Honor e la necessitat de renovelar le serment als abats de Pàmias de quines dependiá una bona part dels domenis dels Sent Sernin de Durfòrt.
15. Idem, tòme VIII col.1986 e Armengaud & Ycart, Cintegabelle, châtellenie royale en Pays Toulousain, p.75-77.
16. Corraze, Les seigneurs…, p.22 et seq.
17. Cl. Pailhès, Le comté de Foix, 2006, p.113 et 145. La possession de la senhoriá del castrum de Durfòrt sembla èsser estada pro conflictuala pendent una bona part del sègle 13. Dejà en 1232, le comte de Fois aviá degut intervenir per reglar de conflits violents entre los diferents cosenhors. Veire tanben S.Nelli, Les Durfort de Languedoc au Moyen-Âge, Privat, 1989, p.150.
18. Saisimentum n°7 e n°81.
19. Benlèu Sent Sernin, comuna de Seny Ibars (Saint-Ybars, 09), a ‘ qm al nòrd-oèst de Durfòrt.
20. Trobam en 1210 Pèire de Sent Sernin prestent serment al comte de Fois pel castrum de Sent Bauzelh, puèi Guilhèm de Sent Sernin a qual le comte de Fois tòrna en 1264 las senhoriás de Sent Bauzelh, Lobens e Benaigas. En 1271, Pèire de Sent Sernin es citat dins le Saisimentum (n°7 §12) coma cosenhor de Miramont. En 1281, Guilhèm de Sent Sernin e Pèire son filh acòrdan una carta de costumas als abitants de Sent Bauzelh. F.Pasquier, Nomenclature des chartes de coutumes de l’Ariège, 1882, p.13.
21. Les senhors de Durfòrt d’Arièja, cosenhors de Savardun tenián un reng pro important dins l’arstocracia del bas comtat de Fois. D’unes indicis mostrarián qu’èran eissuts dels Durfòrt de Termenés. F. Guillot (dir.), Naissance, évolutions et fonctions des fortifications médiévales dans les comtés de Foix, Couserans et Comminges, 2006, p.76.
22. https://www.pop.culture.gouv.fr/notice/palissy/PM31000265?fbclid=IwAR07D6bjxket7PbFoI49rw6mQE8902fzglju36_CbwOSXKmTDtGdBC-W8jc
23. Magrens, lòc-dit sus la comuna de La Gràcia de Dieu, a 2 qm al sud de Miramont. Aqueste mas es associat a un ancian castèl apelat uèi La Roqueta. La familha de Magrens es probablament a restacar tanben als Marens, presents a Senta Gabèla tre le sègle 13 e tirant o avent donat lor nom a un lòc situat sus la comuna de Senta Gabèla a 10 qm al sud-èst de Miramont.
24. Les membres de la familha de Magrens/Marens apareissen en mai frequentament suls meteisses territòris o senhorias que los de Miramont (per aprobar las costumas d’Auranha en 1255, a Senta Gabèla e Anhas en 1270-1271, Saisimentum, op. citat) e son de còps signataris d’actes als costats dels Miramont. Pr’aquò, en l’abséncia de donadas genealogicas sufisentas, sola la parentat eraldica pòt èsser pel moment avançada.
25. R. Favreau, J.Michaud e B. Leplant, Corpus des inscriptions de la France médiévale, Paris, 1982, tome 8, p.68-69. Aqueste ligam ambe la catedrala comengesa renfòrça encara los probables ligams de parentat entre les de Miramont e les de Magrens.
26. Aquesta matttriça es descrita dins le Catalogue des antiquités et des objets d’art au numéro 1002 p. 357 d’Ernest Roschach de qual seguissèm pas las conclusions quant a l’identificacion d’aqueste mòble coma un rai d’escarbocla.