Comarcas, Peiregòrd negre, Guiana
Lo vilatge abandonat de Comarcas, perdut en plena forèst, es un dels sites mai polits del Peiregòrd medieval. Encara envasit per la vegetacion i a un vintenat d’annadas, çò que li balhava un aire plan romantic, es ara completament debartassat e dubèrt a la visita quitament se las òbras de restauracion se perseguisson.
Pendent tota l’epòca feudala, lo castèl faguèt partida de la potenta baronia de Bainac. La familha de Bainac, coneguda dempuèi lo començament del sègle 12 èra una de las mai considerablas de Peiregòrd (veire LAVERGNE (G.), « Beynac et ses seigneurs. », éd. Virmouneix, Thiviers, 1971) . Dins la segonda mitat del sègle 13, Galhard, fraire del baron Pons de Bainac, comencèt la branca capdeta de Comarcas e s’installèt dins aqueste castèl segondari de la familha que contrarotlava un caireforc estrategic. Aviam dejà evocat aqueste ramèl del linhatge dins nòstre article sus la glèisa de Vasarac en Carcin (veire).
Lo site remirable se compausa de tres grases diferents que correspondon als tres nivèls d’abitacion (Estudi arqueologic del site sul ligam ) . En bas, dels dos costats de la comba, demòran los vestigis d’un abitat trogloditic e mièg-trogloditic important ocupat dempuèi la preistòria. A l’epòca medievala, es aquí, contra los bauces, que vivián las populacions mai pauras del vilatge (paisans e manobrièrs) dins d’ostalses apiejats sus de balmas naturalas o traucadas.
Una interessanta reconstitucion d’aqueste abitat medieval es d’alhors prepausada al public.
Mai naut, un borg aristocratic fortificat s’espandissiá suls primièrs estatges d’una plataforma calcària dominant la comba. Se tròban aquí las roinas dels ostals dels « milites castri« , linhatges dels cavalièrs vassals dels senhors que compausavan la garneson del site e tenián de parts de la senhoriá dirècta de las mans dels barons de Bainac.
Las sorgas de l’epòca mencionan las familhas de Comarcas (segurament la mai anciana e la mai potenta, ensag de genealogia sul ligam), de Sendrius (vilatge a 15 qm a l’oèst), d’Escars, de Gondritz e de La Chapèla. Caduna teniá al sègle 13 dins lo borg un ostal ambe torre participant a la defensa del site muralhat.
Ostal d’Escars 
Ostal de Comarcas
Trobam tanben dins lo borg castral un forn banal e benlèu d’autres bastiments de mestièirals (fabre…) seràn un jorn escavats.
Es aquí qu’encontram la capèla castrala dedicada a Sant Joan, que participava tanben a la defensa tant espirituala que militara del site. D’efièch, lo còr del sanctuari es bastit sus la pòrta fortificada principala (la Portariá) que religa lo vilatge bais al borg castral, ambe l’autar plaçat juste en dessús de l’entrada.
La volta de la nau es ara tombada çò que faguèt perdre son unitat a l’edifici, desseparant lo campanal del rèsta del bastiment.
La partida voltada del còr garda ela lo remembre dels barons de Bainac ambe la preséncia sus una doèla de l’intradòs del segond arc diafragma d’un escut a cinc burèlas datable dels sègles 13 o 14.
Segon las sorgas, la familha de Bainac portava « d’aur a cinc burèlas de vermelh » o « burelat d’aur e de vermelh de 10 (o 12) pèças », e l’estudi de las representacions monumentalas o sigilograficas de loras armas mòstra ben la granda libertat qu’èra presa quand al nombre de burèlas figuradas (LACAMPAGNE (J.), « Blasons du Périgord », éd. SUD OUEST, 1988).
Aicí en tot cas demòra pas cap de dobte sus l’identificacion de l’escut.
L’accès al castèl principal dels barons de Bainac, situit tacticament coma simbolicament al punt lo mai naut de la plataforma rocosa se fasiá per una mena de barbacana fortificada seguida d’un valat prigond, talhat a la verticala dins lo ròc que serviguèt aital de peirièira.
Aqueste castèl sobeiran es impausant ambe son domnon que s’enauça a mai de 30 mètres de nautor e qu’es subremontat encara d’una gacha fortificada. Es en fach un domnon doble format d’un primièr domnon de tradicion romanica de la debuta del sègle 13 acostat d’un autre mai gròs bastit del costat de l’ataca a la fin del sègle 14.
Aquesta darrièra construccion pòt èsser datada pron precisament en particular gràcia a l’eraldica.
D’efièch, lo darrièr nivèl (3en estatge) es ocupat per una sala nòbla voltada d’ogivas de que la clau de volta es escultada d’un escut de talha pichòta subremontat d’un èlm impausant somat de doas banas impressionantas.
Es plan frequent de trobar de claus de voltas cargadas d’un escut mas son plan raras las ont es figurat un èlm de tan granda talha. Aquesta clau de volta es talament originala qu’una còpia n’es estada facha per la melhor presentar als visitaires del castèl.
I tornam trobar l’escut a cinc burèlas dels barons de Bainac subremontat d’un grand èlm ovoid tipic del sègle 14 ambe doas vistas finas e una croseta traucada dins la ventalha. Mas, çò mai interessant son aquestas doas banas doblas subrepausadas. Las doas interioras semblan rampelar las cinc burèlas de l’escut.
Es aqueste cimièr que nos entresenha sus la datacion d’aquesta sala. D’efièch, quand espepissam los sagèls conservats dels senhors de Bainac (BOSREDON (Ph. de), « Sigillographie du Périgord. », 1880, del n°111 al n°120 e DEMAY (G.), Inventaire des sceaux de la collection Clairambault, Tòme 1, 1875, n°983 a 991), trobam dins la segonda mitat del sègle 14 un Pons de Bainac de Comarcas que sagelava d’un escut subremontat d’un èlm a « las banas de buòus ». Aqueste personatge empleguèt mantuns sagèls diferents lo long de sa vida. Lo primièr (1354, Bosredon n°114) e lo segond (Bosredon n°115 – Clairambault n°989 utilizat en 1369 mas tanben de 1380 a 1395) presentavan pas qu’un escut armoriat. Lo tresen sagèl, ont Pons de Bainac faguèt representar pel primièr còp aqueste èlm banut, es conservat sus un sol acte datat de 1370 (Bosredon n°116). Enfin, dos darrièrs sagèls representant l’escut, l’èlm banut e dos supòrts (una domaisèla e un unicòrn) foguèron utilizats entre 1395 e 1402 (Bosredon n°117 / Clairambault n°990 e Clairambault n°991). Nòstra sala pòt èsser datada probablament de las tres darrièras decenias del sègle 14.
Per acabar amb aquestas banas, direm que podèm pensar qu’aqueste cimièr distinctiu causit per Pons de Bainac aviá una valor parlanta ambe la proximitat fonetica BANAT/BAINAC.
La fin de l’epòca medievala foguèt marcada per de conflictes entre los barons de Bainac e lors vassals principals, los cavalièrs de Comarcas. Lo site perdèt pauc a pauc de son importància e las familhas aristocraticas lo quitèron las unas après las autras, probablament seguidas per la populacion. Lo vilatge e lo castèl de Comarcas foguèron complètament abandonats a la fin del sègle 17.
En 1968, Uc de Comarcas, descendent dels cavalièrs de Comarcas crompèt las roinas del castèl e del vilatge per las far renàisser. Podèm pas que saludar son iniciativa e son trabalh.
Olivièr Daillut-Calvignac
Totas las fotòs son de l’autor.
Sorgas principalas : LAVERGNE (G.), « Beynac et ses seigneurs. », éd. Virmouneix, Thiviers, 1971 ; études archéologiques du site http://www.hades-archeologie.com/operation/chateau-16/ ; généalogie de la famille de Comarques http://racineshistoire.free.fr/LGN/PDF/Comarque.pdf ; LACAMPAGNE (J.), « Blasons du Périgord », éd. SUD OUEST, 1988 ; BOSREDON (Ph. de), « Sigillographie du Périgord. », 1880.
