Mirapeis, Comtat de Fois, Lengadòc
Lo desvolopament contunh d’internèt dubrís de perspectivas bèlas per la coneissença del patrimòni eraldic. La mesa en linha d’arquius e d’armorials ancians, l’accès aisit a d’obratges de referéncia devenguts rares, l’elaboracion de basas de donadas espandidas e practicas, la mutualizacion de las coneissenças entre internautes… totas aquestas avançadas, ensajam de las metre a profit sus nòstre site per melhor far conéisser l’eraldica occitana.
Un d’aquestes grands melhoraments concernís en particular l’accès public a un cèrt nombre de descobèrtas arqueologicas « salvatjas », realizadas per de prospectaires e autres cercaires de tresaurs en defòra de tot excavament arqueologic oficial.
Aqueste monde, armats de padenas detectrices de metals, rabalan pels camins e pels camps a la recèrca de pichon mobilièr metallic. Aquesta passion los mena a descobrir un fum d’objèctes mai o mens ancians coma de monedas, joièls o aplèches perduts e aclapats al fial dels sègles. Aquesta activitat a la limita de la legalitat se fa lo mai sovent al rescondut e una granda partida de las descobèrtas escapan malurosament a la coneissença del public per alimentar de colleccions privadas.
Urosament per l’eraldista, una partida d’aquestas trobalhas fan ara l’objècte de publicacions informalas dins de foroms especializats, per demandar d’ajuda per las identificacions. Los objèctes portant de signes eraldics coma las matrices de sagèls o las vertbèlas son particularament representats dins aquestas discutidas perque demandan una cèrta coneissença de l’eraldica.
Aital, aviam trobat al mes de març de 2013 sul site detecteur.net (http://www.detecteur.net/forum/bague-et-vervelle-ou-sceau-t30496.html lo ligam es ara copat) aquesta fotò de marrida qualitat d’una matritz de sagèl trobada en Arièja (sens mai de precision) lo 19 de març de 2011.
Es un sagèl de tipe eraldic que pren la forma d’un escut apelat ispanic, es a dire ambe la punta arredondida. Es la forma d’escut la mai espandida en Occitània meridionala durant lo sègle 13. En tenent compte que s’agís de la matritz e non de l’emprenta del sagèl, ne podèm far la descripcion seguenta :
L’escut central pòrta un peis pausat en benda acompanhat d’un besant al canton senèstre, marcant benlèu una bresadura. Se podriá donc blasonar « de … al peis de … pausat en benda e acompanhat d’un besant (o tortèl) de … al canton senèstre ».
La legenda d’aqueste sagèl se pòt transcriure aital : + : S : P : DCH : BATALHA :
Contrariament a çò que podiam legir sus un comentari del forom, la preséncia d’aqueste peis a pas de rapòrt ambe una activitat de pescaire mas, coma sovent en çò nòstre, designa una figura eraldica parlanta en rapòrt ambe lo proprietari del sagèl. D’efièch la legenda en lenga d’òc nos balha clarament son identitat :
+ : S[agel de] : P[eire] : D[i]CH : BATALHA :
S’agís donc d’un Pèire Batalha, membre del principal linhatge de co-senhors de la vila de Mirapeis en Arièja (Mirepoix, 09) del sègle 11 al començament del sègle 13. Lo ligam ambe lo peis ven sul pic mai clar.
D’efièch, lo nom d’aquesta vila ven del latin « Mirum-Podium« , literalament Mira-Pèg en referéncia probabla al bèl-véser sus las montanhas pirenencas. Aqueste toponim coneguèt de bona ora e abans lo sègle 13, un lisament de prononciacion fins a Mira-Peis que foguèt mes en rapòrt aqueste còp ambe la proximitat de la ribièira Èrç, a la broa de quina èra bastida l’aglomeracion primitiva.
Vaquí donc l’explicacion del caractèr allusiu de nòstre animal. Uèi, la ciutat de Mirapeis pòrta encara un peis dins sas armas, attestadas dins l’Armorial Général de France al començament del sègle 18 coma . « de vermelh al peis d’aur, pausat en faissa, al cap cordurat d’azur cargat de tres estelas d’aur ».
Dins aqueste armorial, lo capítol de la catedrala de Mirapeis portava el tanben d’armas allusivas del nom de la vila ambe « d’azur a tres peisses d’argent pausats en faissa e rengats en pal ».
Dejà al començament del sègle 14, dos sagèls de cònsols de la vila de Mirapeis mòstravan de peisses coma simbòl identitari de la comunautat1 . Un d’aquestes cònsols portava d’alhors lo nom de Batalha mas ne tornarem parlar mai luènh en temptant de seguir l’istòria d’aqueste linhatge…
Los Batalha, co-senhors de Mirapeis
Lo linhatge dels senhors de Batalha de Mirapeis es conegut dempuèi la segonda mitat del sègle onze2. D’efièch, lo 23 de genièr de 1063, tres fraires, Rotgièr, Raimond Batalha e Pèire Rotgièr, filhs de Trudgarda faguèron omenatge de lors castèls de Prolha (Prouille, 11) e de Mirapeis a Rangarda, vescomtessa de Carcassona e a son filh. Aquesta somission èra la consequéncia d’un conflicte perdut e lo castèl de Mirapeis, fins ara alodial, es a dire independent d’un poder feudal superior, dintrèt alara dins la movança dels vescomtes de Carcassona.
Aquesta fratria, probablament eissuda d’una branca cabdèta dels ancians comtes de Carcassona e donc parenta dels comtes de Fois, foguèt a l’origina de las diferentas brancas dels co-senhors de Mirapeis que podèm seguir fins al sègle 14. Los membres d’aquesta familha s’illustrèron dins la defénsia del catarisme e la resisténcia a l’invasion francesa.
Lo Raimond de l’omenatge de 1063, dich « Batalha » benlèu en rapòrt amb son caractèr batalhièr, foguèt a l’origina d’una branca cabdèta que conservèt aqueste escais-nom coma patronim. Semblariá que lors domenis se concentravam puslèu a l’oèst de la baronia de Mirapeis ambe de parts dins lo castèl del Carlaret (1150) e a La Pena (1301), dreches que s’ajustavan a lora part de senhoriá sus la vila de Mirapeis.
En 1076, foguèt al torn del filh que Raimond Batalha aviá agut de Rangarda, nomenat coma son paire Raimond, de prestar jurament per sa part de Mirapeis.
Vèrs 1124, Bernad e Rotgièr Batalha participèron a la rebelion mancada contra lo vescomte Bernad-Aton de Carcassona e se deguèron sometre a son autoritat.
En 1159, Mirapeis passèt dins la movança feudala dels comtes de Fois e trobam Guilhèm Batalha e son fraire Rotgièr-Isarn, filhs de Belissenda, demèst los onze co-senhors que prestèron serment al comte Rotgièr-Bernad.
A la velha de la Crosada (1207), la senhoriá de Mirapeis èra partejada entre 35 co-senhors que balhèron una carta de costumas a la vila. A aquela data, Rotgièr-Isarn e Isarn Batalha figuran encara dins lo grop dels co-senhors principals pendent que Guilhèm e Pèire Batalha, cavalièrs sens drech senhorial eminent, apareisson pas que coma testimònis de l’enregistrament de l’acte.
Coma l’ensemble de l’aristocracia del país, la familha Batalha, plan implicada dins lo catarisme, foguèt balajada per la Crosada e l’invasion francesa. Mirapeis tombèt entre las mans del crosat Gui de Levís, manescal de la Fe. Après la reconquèsta, en 1223, tornam trobar brèvament Bernad Batalha dins los dotze co-senhors restant de Mirapeis. Mas Bernad morirà en 1226 a Castelbon en Catalonha, probablament en exil, après aver recebut lo consolament catar.
Après 1229, los membres de la familha que poguèron demorar dins la vila de Mirapeis contrarotlada pels Levís, o faguèron en pausicion feudala inferiora, coma simples donzèls o borgeses. Ocupèron mantuns mandats de cònsols del pòble de la vila (Raimond en 1268, Guilhèm lo jove en 1302, Guilhèm lo vièlh en 1303, Raimond e Guilhèm en 1308…).
Sol Raimond Batalha, co-senhor de Castèl-Verdun (Château-Verdun, 09) en Sabartés, profitèt d’aqueste alonhament geografic per demorar al servici dels comtes de Fois. E anam veire que portava encara ben lo vièlh escais-nom de son linhatge…
En 1272, èra castelan de Montreal de Sos (castèl situat sus la comuna d’Ausat – Auzat 09) pel comte Rotgièr-Bernad III, alara en guèrra contra lo rei de França. Après la presa de Fois e la captura del comte per l’armada reiala, Raimond Batalha empachèt çaquelà la presa de possession del castèl que gardava en rebutant la tropa francimanda, fasent de prisonièrs e perseguissent los fugitius sus mai d’una lèga a còps de pèiras e de carrèls d’arcbalèstas. Coma son cosin Pèire de Mirapeis, castelan de Lordat (Lordat, 09), ensajavan alara de jogar la carta del sosten vengut del rei d’Aragon, aligat del comte de Fois. Finalament, aquestes dos castèls acabèron per passar jos la soberanetat del Capecian en escambi de la libertat del comte Rotgièr-Bernad mas pas qu’a la fin de l’annada de 12733.
Lo darrièr representant del linhatge qu’ajam trobat dins las sorgas escrichas se sonava Joan Batalha. Apareis coma òme d’armas dins l’òst del comte de Fois e participèt a la mòstra d’aquesta armada facha al Mont de Marsan (Mont-de-Marsan, 40) en 1339.
Aqueste breu estudi del linhatge de Batalha sus un desenat de generacions entre 1063 e 1339 mòstra que los pichons noms mai utilizats dins la familha foguèron Raimond (8), Guilhèm (4), Bernad (3), Rotgièr-Isarn (3) e mai rarament Pèire (2), Isarn (1), Rotgièr (1), Arnal (1) e Joan (1). L’identificacion de « Pèire dich Batalha », proprietari de nòstre sagèl demòra çaquelà incertana.
Aqueste personatge podriá èsser identificat a Pèire Batalha qu’avèm encontrat coma testimòni de l’autrejament de la carta de costumas en 1207 o ambe un segond Pèire Batalha que vesèm figurar demèst los representants de la populacion de Mirapeis alprèp dels cònsols dins un acòrd ambe Joan II de Levís en 1338. L’indigéncia de las sorgas que nos permeton de seguir los membres del linhatge nos convida çaquelà a una granda prudéncia.
Se aviam afar a un d’aquestes dos personatges, nòstra preferéncia anirià çaquelà al primièr per doas razons.
La primièira ten a l’estile del sagèl e en particular a la forma de l’escut a la punta arredondida. Coma l’avèm dejà dich es la forma classica de l’escut occitan que se manten pendent lo sègle 13. L’escut al peisson sembla clarament d’aquesta epòca.
La segonda ven del sagèl utilizat per Guilhèm Batalha lo vièlh, cònsol de Mirapeis, apendut a un acte de julhet 1303 que garda ben encara lo sovenir del peis sus son camp mas que presenta ara al mièg un escut de forma ponchuda francesa marcat dels tres cabrions de Levís, novèls mèstres del país !
Los Batalha del sègle 14, relegats al reng de simples representants de la borgesia locala semblan aver abandonat la condicion cavalieresca e benlèu las armas familialas. Un sègle dessepara aquestes dos òmes del meteis linhatge e la comparason de lors sagèls resumís a ela tota sola los cambiaments intervenguts pendent aquestas cent annadas terriblas que vegèron l’esfaçament cultural e politic de la classa cavalieresca lengadociana d’abans la Crosada…
Olivièr Daillut-Calvignac
- BEDOS (B.), « Corpus des sceaux français du Moyen-Âge – Tome 1 Les sceaux des villes », Archives Nationales, Paris, 1980, n°425 e 425bis
- La recèrca genealogica que va seguir s’apièja sus las informacions tiradas dels obratges seguents : PASQUIER (F.) « Cartulaire de Mirepoix » T. II, Tolosa, Privat 1921 ;DEVIC (Dom C.) et VAISSETE (Dom J.), «Histoire Générale de Languedoc », T. IV, V, VII, Tolosa 1840 reed. 1993 ; PAILHES (Cl.), « Le comté de Foix, un pays et des hommes… », Ed. La louve, Caors, 2006 ; HANCKE (G.), « L’hérésie en héritage – Familles de la noblesse occitane dans l’Histoire, du XIIè au début du XIVè siècle : un destin commun. », ed. La Louve, Caors, 2006 ; ROQUEBERT (M.), «L’Epopée Cathare IV – 1229-1244: mourir à Montségur », Tolosa, Privat, 1989 ; DUVERNOY (J.), « Le dossier de Montségur – Interrogatoires d’inquisition 1242-1247 », ed. del Pérégrinateur, Tolosa, 1998
- GUILLOT (F.), « Le comte et les rois : le castrum de Montréal-de-Sos en 1272 » Universitat Tolosa-Miralh, 2009.
