Montricós – glèisa sant Pèire

Montricós, Carcin, Guiana

Situada al centre del borg de Montricós1, a qualques mètres de la torre de la comandariá templièra dels sègles 12 e 13, aqueste edifici data principalament dels sègles 13, 15 e 16.

La glèisa de Montricós foguèt balhada en 1181 als Templièrs de Vaor (Vaour, 81) pel prior del capítol de Sant-Antonin (Saint-Antonin, 82) en meteis temps que d’autres bens ecclesiastics del ròdol ont los monges-soldats començavan d’èsser ben implantats. Aital, en 1247, lo fraire Galhard de Pradinas se podiá intitular « commandaire de Vaor et de Monricols et de la Capella, per la maio del Temple » 2.

Una clau de volta d’una capèla laterala pòrta d’alhors un Tau que rampèla que la glèisa relevava de l’òrdre del Temple. Lo « membre » de Montricós devenguèt un dels domenis principals de la comandariá de Vaor. Una autra clau de volta presenta un escut amb un bordon pausat en pal e cargat d’una cauquilha Sant-Jacme en punta, amb una faissa brocanta cargada de las tres letras goticas MRC que podrián aver un rapòrt ambe lo nom de MontRiCós.

La clau de volta del còr ela, pòrta las armas dels Duèsa, vescomtes de Caramanh : i podèm observar un  » escartairat als 1 e 4 de … al leon de … e als 2 e 3 de … a doas faissas de … ».

Eissuda de la borgesiá financiara caorsina del sègle 13, aquesta linhada devenguèt una de las principalas familhas aristocraticas del Lengadòc medieval. Es l’accession de Jacme Duèsa coma papa en 1316 jol nom de Joan XXII, qu’enaucèt lo linhatge al reng mai naut de la societat aristocratica de l’epòca. En 1321, lo rei de França Philippe le Bel vendèt lo vescomtat de Caramanh de Lauragués (Caraman, 31) a Pèire Duèsa, fraire del papa.

Al moment de la supression de l’òrdre del Temple pel papa Clamenç V en 1312, la senhoriá de Montricós demorèt dins las mans del rei de França e passèt a l’òrdre dels Espitalièrs pas qu’en 1322. Encara dètz ans mai tard, lo 9 de febrièr de 1332, los fraires de l’Espital l’escambièron ambe Pèire Duèsa contra las tèrras de Dozens (Douzens, 11) e Goiran (Goyran, 31). Es aital que Montricós dintrèt per mai de dos sègles dins los domenis d’aquesta familha.

Als sègles 14 e 15, los Duèsa èran vescomtes puèi comtes de Caramanh, barons de Sant Fèlix (Saint-Félix-Lauraguais, 31), La Pomarèda (La Pomarède, 11) e d’autres domenis en Lauragués, de  Saissac en Carcassés (Saissac, 11), vescomtes de Venés en Albigés (Venès, 81), comtes de Negrapelissa (Nègrepelisse, 82) en Carcin ont èran tanben senhors de Tulmont (St-Etienne de T., 82), Albiac (Albiac, 82), Montricós, Leojac (Léojac, 82) e Lausèrta (Lauzerte, 82).

Tornam trobar las armas del linhatge que presentan aqueste escartairat d’un leon e de doas faissas suls sagèls d’Arnaud Ièr  de Caramanh al mièg del sègle 143 coma suls sagèls de sos descendents Joan en 1421 e 14224 e Arnaud en 14225. I remarcam tanben los lambèls utilizats coma bresadura e per d’unes sagèls, una òrla de besants o de tortèls enrodant lo leon.

  • Arnaud Ièr de Caramanh, 1353
  • Arnaud Ièr de Caramanh, 1355
  • Joan de Caramanh, 1421
  • Joan de Caramanh, 1422
  • Arnaud de Caramanh, 1422

Per conéisser los esmalts, dos armorials medievals presentan tanben las armas dels vescomtes de Caramanh.

Lo Bergshammar Vapenbook6 pinturat entre 1436 e 1450 presenta per « Le vicomte de Carmani » un « escartairat als 1 e 4, d’argent al leon d’azur a l’òrla de 11 tortèls de vermelh ; als 2 e 3 de vermelh a doas faissas d’aur » (f°155v, n°2371).

L’armorial de Gilles le Bouvier compausat entre 1454 e 14587 nos presenta d’armas un pauc diferentas que se pòdon blasonar aital : « escartairat: als 1 e 4, d’argent al leon d’azur, a la bordadura del meteis cargada de dotze besants d’aur; als 2 e 3 de vermelh a doas faissas d’aur » (f°120v, n°964).

Dins son « Essai d’un armorial quercynois« , Louis Esquieu8 prepausa segon sas sorgas : »escartairat als 1 e 4 d’argent al leon d’azur armat e lengat de vermelh a l’òrla de 8 tortèls de vermelh e als 2 e 3 de vermelh a doas faissas d’aur« 9.

Aital prepausarem per la familha Duèsa, vescomte de Caramanh, lo blasonament seguent « escartairat als 1 e 4 d’argent al leon d’azur a l’òrla de tortèls de vermelhs e als 2 e 3 de vermelh a doas faissas d’aur ».

En 1615, la mòrt de Catarina de Caramanh, comtessa de Negrapelissa e eiretièra del linhatge entrainèt lo demembrament de la castelaniá de Montricós que foguèt adjutjada al duc de Sully en 1617. Lo 10 de setembre de 1653, lo novèl comtat de Montricós foguèt vendut a Maria e Anna de Maurès, filhas de Guilhem de Maurès, advocat e consol d’Agen (Agen, 47) e mèstre de las requèstas de la reina Marguerite de Valois, celèbra esposa del rei Enric IV.

En 1689, Anna de Maurès, senhora de Montricós leguèt sos domenis a sa neboda Anna-Angelica de Malartic10, dòna d’Artigas a condicion de jónher d’ara en davant lo nom de Maurès a lo de Malartic. Aital, lo comtat de Montricós passèt dins la familha de Malartic11.

Las armas d’aquesta dòna se tròban dins l’Armorial Général de France e presentan un « escartairat d’aur al cap d’azur cargat de tres estelas d’argent e de sable a l’agla d’argent becada e membrada de vermelh »12.

Trobam tanben dins aqueste armorial, las armas de son fraire Joan-Vincenç de Maurès de Malartic13 que presentan pas que l’agla d’argent, becada e membrada de vermelh sus camp de sable que pensam èsser las armas pròpias al linhatge de Malartic14.

Lo 28 d’abrial de 1724, Pèire-Ipolit de Malartic, lo filh de Joan-Vincenç, recebèt la senhoriá de Montricós de las mans de sa tanta Anna-Angelica, a l’escasença de sas nòças ambe Antoneta-Charlòta de Savinhac. Aqueste personatge se mostrèt èsser un senhor canís que privèt la comunautat de braves talhons de sos dreches e libertats.

Trobam al fons de la glèisa de Montricós doas pèiras tombalas, quilhadas contra la paret e datadas de la segonda mitat del sègle 18.

La primièra qu’evocarem, cobrissiá la sepultura de Loisa de Vièlhavinha, maire d’Antoneta-Charlòta de Savinhac e donc bèla-maire de Joan-Vincenç de Maurès de Malartic, senhor de Montricós. Se presenta coma una granda placa mololitica de calcari brun armoriada e gravada d’un epitafi. I podèm observar tanben tres lagremas de pintura negra traçadas en-dessús de l’inscripcion en signe de dòl.

L’epitafi nos apren :

CY GIST DAME LOUISE

DE VIEILLEVIGNE QUI AV

OIT EPOUSE EN PREMIERE NOC

………….PIERRE [DE S]AVIGNA

[C]… EN LA COUR DES AIDES D’

MONTAUBAN SEIG’DE S. URCIS

SE EPOUSE DE MESSIRE GASPARD

FRANCOIS LE GENDRE C….U

….. EN SES CONSEILS MAITRE DE

REQUETTES INTENDANT DE L

GENERALITE DE MONTAUBAN EN

1690 DE CELLE D’AUCH EN 1710 DE

CELLE DE TOURS EN 1718

Las armas gravadas suls escuts son estadas bravament afrabadas al moment de la Revolucion francesa, çò qu’a pas res d’estonant, estent donats los marrits rapòrts qu’entretenián la familha de Maurès de Malartic ambe la populacion e los consols de Montricós.

Çaquelà, ambe un pauc d’observacion, capitam de distinguir una partida dels motius qu’ondravan los dos escuts ovals que figuran jos la corona comtala. En mai d’aquò, la gravadura presenta las raiuras utilizadas per figurar los esmalts eraldics15.

Lo primièr escut presenta un camp raiat orizontalament (donc d’azur) a una faissa acompanhada de tres figuras de que devinham pas que los contorns. Lo segond sembla èsser ondrat d’un cabrion de vermelh (gravat de raiuras verticalas) sus camp d’aur (picuras pro regularas diferentas dels burins revolucionaris) e probablament acompanhat en punta d’un mòble completament desaparegut jòls còps de martèl.

Las primièras armas son sens cap de dobte16 las de Gaspard François Le Gendre, segond espós de la defunta, qu’encontram dins l’Armorial Général, acompanhadas de las armas de sa primièra femna Marie Anne Pajot vèrs 169717. Loisa de Vièlhavinha e Gaspard François Le Gendre avián donc conegut cadun lo veusatge abans de se maridar amassa en 1707.

Podèm far l’ipotèsi que lor rencontre se faguèt al moment ont Gaspard François Le Gendre ocupava las fonccions de Mèstre de la Requèstas e Intendent de la Generalitat de Montalban.

Aquesta familha Le Gendre, originària d’Isla de França18 e installada a París, ont trobam al mens sièis de sos membres dins los fulhets de l’Armorial Général, portava « d’azur a la faissa d’argent acompanhada de tres bustes de joves filhas de carnacion cabdeladas d’aur ».

Coma l’indica l’epitafi, Loisa de Vièlhavinha aviá esposat en primièras nòças lo 6 de junh de 1693, Pèire de Savinhac, senhor de Sant-Orsesi d’Albigés (Saint-Urcisse, 81) 19. Li balhèt doas filhas, Antoneta Charlòta qu’esposèt Joan-Vincenç de Maurès de Malartic, comte de Montricós e Maria-Anna que se maridèt ambe Joan-Pèire Desplas, procuraire general de la cort de las ajudas. Los Savinhac portavan « d’aur a la ròsa de vermelh tijada e fulhada de doas pèças de sinòple al cap d’azur cargat de tres estelas d’aur »20.

Son donc las armas de Loisa de Vièlhavinha qu’apareisson sul segond escut. Malurosament, avèm pas capitat de religar aquesta dòna amb un linhatge en particular e sas armas demòran donc pel moment, impossiblas a blasonar completament.

Aital, se volèm representar las armariás ipoteticas qu’ondravan a l’origina l’ataüc de Loisa de Vièlhavinha, podèm prepausar l’illustracion seguenta.

Per contunhar, estudiarem la pèira tombala de la nòra de Joan-Vincenç de Maurès de Malartic, senhor de Montricós, Claire-Nicole de Godet qu’es visibla tanben al fons de la glèisa.

Vaquí l’epitaf qu’i podèm legir.

ICI REPOSE LE CORPS DE HAU

TE ET PUISSANTE DAME  CLA

IRE NICOLE DE GODET EPOUSE

[DE] HAUT ET PUISSANT [SEIG]

NEUR MESSIRE ALEX[AND]RE

FRANCOIS MARIE DE MAL

ARTIC LIEUTENANT COLO

NEL DU REGIMENT DE VERM

ANDOIS CHEVALIER DE ……

…….. ROYAL ET MILITAIRE

DE S. LOUIS DECEDEE LE 23

AOUST 1780 AGEE

DE 31 ANS

REQUIESCAT IN PACE

Aquí tanben, los dos escuts ovals foguèron bravament afrabats pels martèls revolucionaris cargats de far desaparéisser totes los signes nobiliaris o jutjats coma tals, evocant l’Ancian Regime abolit.  

Lo primièr sembla ben presentar una partida de l’escartairat qu’aviam observat sus l’escut de Anna-Angelica de Malartic. D’efièch, i podèm distinguir al quatren quartièr un camp puntilhat (d’aur) e un cap portant al mens una estela a senèstra. Podriá èsser donc l’escut a las armas de Maurès de Malartic mas las raiuras verticalas (de vermelh) observablas al segond quartièr rendan aquesta identificacion fragila. Lo segond escut es encara mai illegible mas i devinham a pro pena la preséncia en cròs de tres mòbles pausats 2 e 1 sus un camp de vermelh figurat per de raiuras verticalas. Se nòstra ipotèsi es bona, deuriá representar las armas de la defunta : Claire-Nicole de Godet Dubrois, filha de Hubert de Godet Dubrois, Conselhièr al Conselh superior de Guadalopa (Guadeloupe) de 1734 a 176621. Son fraire, François-Désiré de Godet Dubrois se fasiá tanben sonar de Godet des Marais e Rietstap dona per aquesta familha las armariás seguentas « de vermelh a tres copas (o godet) d’argent » 22. Aquò podriá donc correspondre a çò que demòra de la gravadura.

Vaquí una ipotèsi a partir dels dos escuts presents sus aquesta segonda tomba.

Los domenis familials dels comtes de Montricós foguèron confiscats pendent la Revolucion, mas Amable-Pèire-Ipolit-Josèp de Malartic los tornèt crompar en tornant d’emigracion en 1799. Son filh cabdet Admond de Maurez de Malartic faguèt bastir una filatura de lana a l’emplaçament de las dependéncias del castèl al sègle 19.

Per acabar, senhalarem la preséncia d’una autra pèira tombala sul sòl de l’edifici. Ela tanben es gravada de l’epitafi seguent :

OPTIMAE UXORI

CI GIST DAME MARIE-JEANNE

DEIANNE EPOUSE DE MES

SIRE JEAN-LOUIS DE PA

ROUTI CHEVALIER CONS

EILLER DU ROY EN SES

CONSEILS ET SO[N] PROC

UREUR GENERAL EN LA

COUR DES AIDES DE MO

NTAUBAN DECEDEE LE

10 SEPTEMBRE 1771

PRIES DIEU POUR LE REPOS DE SON AME

Malurosament, los dos escuts ovals i son completament illegibles e avèm pas cap d’informacion suls dos personatges citats dins l’epitafi.

Al tèrme de nòstra visita de la glèisa Sant Pèire de Montricós, podèm dire que los elements del patrimòni eraldic qu’i son presents permeton de seguir l’istòria d’aqueste vilatge del sègle 12 al sègle 18 e de descobrir mai d’un personatge istoric e mai d’una familha aristocratica d’aquestas epòcas.

Olivièr Daillut-Calvignac

  1. L’istòria de Montricós a suscitat mantuns articles ont avèm posat una part de las informacions que legiretz aqui coma M.Devals aîné, Montricoux, in Mémoires de l’Académie royale de sciences, inscriptions et belles-lettres de Toulouse, annada 1864, p.122-162 ; A.Bergouniou, Montricoux et les Templiers, in Bull. Sté Archéologique et Historique du Tarn-et-Garonne, annada 1939, p.45-62.
  2. Sus aqueste subjècte, veire Ch. Portal e E. Cabié, Cartulaire des Templiers de Vaour, Albi, 1894, p.40-44, p.105-112.
  3. Motlatges dels A.N. coll. Clairembault n°1871 e n°1872
  4. Motlatges dels A.N. coll. Clairembault n°1874 e n°1875
  5. Motlatge dels A.N. coll. Clairembault n°1873
  6. Manuscrit conservat als Arquius d’Estat a Stockholm en Suècia, coll.Bergshammar, sens còta publicat per  RANEKE (J.), Bergshammar-vapenboken, medeltidsheraldisk studie, Lund, 1975, p.309 – l’autor a legit d’un biais erronèu Barmani al luòc de Carmani
  7. BNF, mss français 4985 publicat per BOOS (E. de), Armorial de Gilles Le Bouvier – Héraut Berry, Documents d’héraldique médiévale vol.7, éditions du Léopard d’or, 1995, p.126 n°964
  8. éditions Champion, Paris, 1907, rééd. Laffitte Reprints, Marseille, 1975, p.88-89
  9. d’après Catel Mém. De l’Hist. De Languedoc. – Bull. hérald de France : 1882, col.102.
  10. Anna-Angelica èra la filha que Ròsa de Maurès, sòrre cabdeta d’Anna de Maurès, agèt ambe Amanieu de Malartic, 1èr consol d’Agen e descendent d’un linhatge nòble d’Armanhac, que tenguèt al sègle 15 la senhoriá de Castilhon de Massàs (Castillon-Massas, 32).
  11. Totas las informacions genealogicas sus la familha de Maurès de Malartic son tiradas de l’arbre genealogic fargat per Martine Belliard consultable sus https://gw.geneanet.org/mbelliard?lang=en&pz=jean+didier+henri&nz=de+bridiers+de+villemor&p=guillaume&n=de+maures
  12. AGF, T.XXIV, Paris II, p.1781.
  13. AGF, T.XIV, Languedoc I, p.1150.
  14. Las armas d’aur al cap d’azur cargat de tres estelas d’argent podrián d’alhors venir de l’aligança de Malartic ambe la familha de Maurès, senhor d’Artigas près d’Agen (Cna de Folaironas – Foulayronnes, 47).
  15. Aqueste sistèma de figuracion monocròma de las colors eraldica foguèt definitivament fixat per Sylvestro Pietra Santa dins las annadas 1630-1640 e associa cada colors a de raiuras d’orientacions diferentas veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Couleur_(h%C3%A9raldique)#Repr%C3%A9sentation_monochrome_des_couleurs_h%C3%A9raldiques.
  16. Las traças demoradas dels tres mòbles acompanhant la faissa dessenhan ben los contorns d’un bust uman..
  17. AGF, T.XXIV, Paris II, p.1440
  18. La Chesnaye Desbois la ditz atestada al mièg del sègle 15 coma senhora de Villeroy (77), Magny, Conflans e Alaincourt (Dictionnaire de la noblesse…,3eédition, 1866, T.IX p.132))
  19. La senhoriá de Sant Orsesi èra estada crompada pel paire de Pèire, Guilhèm de Savinhac, lo 28 de març de 1680. A la mòrt de Pèire vèrs 1705, Loisa gardèt lo domeni e foguèt tutritz de sas doas filhas. Antoneta Charlòta de Savinhac acabèt per vendre Sant Orsesi lo 23 de setembre de 1728. Y.Chassin du Guerny, Inventaire des archives du château de Saint-Urcisse et de Tauriac (Tarn), 2006, p.37-42.
  20. Guilhèm de Savinhac, conselhièr en la cort de las ajudas de Montalban, faguèt enregistrar sas armas dins l’Armorial Général (AGF T.XIV, Languedoc I, p.1107). Escartairava las armas de Savinhac ambe un « copat d’argent al leon laupardat de vermelh e partit d’azur a la faissa d’aur e d’aur a dos pals de vermelh ».
  21. La genealogia d’aquesta familha protestanta originària de Marennes (17) es accessibla sus https://gw.geneanet.org/pierfit?lang=en&p=hubert&n=de+godet+dubrois e tot un dorsièr de demanda d’accession a la noblessa facha per Hubert de Godet Dubrois es consultabla sus http://anom.archivesnationales.culture.gouv.fr/ark:/61561/up424c33zyv.num=100.form=simp++++++++++++++++++++++table+summary%3D.start=8811. Veire tanben, L. Abénon, Les protestants de Guadeloupe et la communauté réformée de Capesterre sous l’Ancien Régime, Bul. Sté Hist. Guadeloupe, n°32, 1977.
  22. J.-B. Rietstap, Armorial général, T.1, p.791

Categorias

Articles similaires