Originas de la crotz occitana

Dins aqueste article, Raimon Ginolhac, autor d’un obratge incontornable sus la crotz occitana, tòrna sus l’ensemble de las coneissenças e las diferentas ipotèsis concerniguent las originas d’aqueste simbòl tant original. Totas las illustracions çai-jos son tiradas de son libre « La croix occitane« , Nouvelle édition augmentée, I.E.O.de Tarn, 2006. Lo mercejam calorosament.

QUESTIONS SUS L’ORIGINA DE LA CROTZ OCCITANA.

Las referéncias sus l’origina d’aquela crotz, dicha tanben de Tolosa, de Venasca, de Forcauquièr, de Provença, de Lengadòc, son nombrosas e divèrsas, quitament contradictòrias. Las principalas son presentadas en seguida sens pretencion d’exaustivitat.

Abans d’èsser la crotz de la vila de Tolosa, èra l’emblèma dels comtes de Tolosa-marqueses de Provença. Divèrses istorians e erudits situan l’origina d’aquela figura dins lo país tolzan. Lo mai prolixe, e un pauc fantasieirós es Roger Camboulives ; la fa venir del Turquestan o d’Índia (L’AUTA n^o 454, febrièr de 1980). Dins la revista ARCHISTRA N^o 130 (decembre de1994), Pierre Salies pensa qu’un comte de Tolosa, benlèu Raimond IV, auriá causit aquela crotz en partiguent a la crosada. De son costat, Laurent Macé (« Les comtes de Toulouse et leur entourage », Privat, mars 2000), restaca l’introduccion d’aquel emblèma al sovenir del sejorn de Raimond IV al prèp de l’emperaire de Constantinòple sul camin de la primièira crosada. Dins una nòta correspondenta, indica qu’aquela crotz dintra en Provença dempuèi Itàlia (una crotz semblanta se tròba a Pisa) ; seriá Raimond V que, primièr, l’auriá utilizada sus de sagèls, bulas e monedas. Dins una autra nòta, rapèla que l’acte datat de 1088 concerniguent l’abadiá Sant-Andrieu d’Avinhon es fals coma l’a mostrat l’istorian Léonard al sègle vint (e lo numismata De Barthélémy en 1874) ; la crotz d’aquela carta correspondriá a una bula de Raimond VI. En consequéncia, existís pas cap de pròba que Raimond IV aja utilizada una crotz grèca patuda e clechada.

Aquela crotz èra tanben l’emblèma de la maison de Venasca, dels comtes de Forcauquièr, dels vescomtes de Marselha.

Los istorians De Ruffi, paire e filh, repètan que los vescomtes « la tenon dins sos armas coma los comtes de Provença e de Forcauquièr » (A de Ruffi, « Histoire de la ville de Marseille », segonda edicion, 1696) ; lor libre conten de dessenhs mas precisa pas las datas.

En 1750, dins lo tresen tòme de « Histoire de la Noblesse du comté-Venaissain », Pithon-Curt indica, el tanben, que la crotz vuidada, clechada e pometada  figura sus las armas d’aqueles divèrses princes, d’aur sus camp de golas per los comtes de Provença, de Forcauquièr e los vescomtes de Marselha coma pels comtes de Tolosa, d’azur sus camp d’aur pels senhors de Venasca. Aquò implicariá qu’aquel emblèma seriá estat utilizat en Provença abans la separacion de 1125 entre comtat e marquisat de Provença jos las dominacions respectivas del comte de Barcelona e del comte de Tolosa.

En 1860, Louis Blancard publica «  Iconographie des sceaux et bulles conservés dans la partie antérieure à 1790 dans les Archives départementales des Bouches-du-Rhône ». Presenta de sagèls amb las datas e los dessenhs ; pr’aquò, òm tròba pas d’indicas precisas sus l’origina de la crotz occitana.

En 1908, l’archivista e istorian Georges de Manteyer publica « La Provence du 1^er au XII^e siècle » ; aquela publicacion s’apeba sus un grand nombre de cartas e documents ; esclaira la succession dels princes de Provença, presenta l’evolucion dempuèi Guilhèm lo Liberator e son fraire Roubaud, ont lo comtat èra indivís, duscas a la particion entre Tolosa, Barcelona e los comtes de Forcauquièr. Guilhèm moriguèt a la fin de 993 ; Manteyer indica que « balhèt Sarrians a Cluny per i bastir una glèisa dedicada a la Santa-Crotz en sovenir de sa victòria » contra los Sarrazins. Mas cal esperar la segonda mitat del sègle vint per aver mai d’entre-senhas sus las originas possiblas de la crotz occitana.       

Dins « Provence historique » de julh-setembre de 1950, l’istorian e numismata Henri Rolland consacra un estudi famós a « L’origine Provençale de la Croix de Toulouse ». Per el, aquela origina se tròba dins lo marquisat de Provença, riba drecha de Durança, dins l’ancian comtat de Venasca abans lo partatge entre las maisons de Tolosa e de Forcauquièr. 

Dins son libre « Forcalquier » editat en 1986, Jean-Yves Royer confirma l’origina provençala d’aquel mòble mas la situa a Forcauquièr.

A son torn, Léon Jéquier, president de l’Académia internacionala d’eraldica, fa part de sas ipotèsis al collòqui internacional de 1981 (« Les origines des armoiries », Léopard d’or, Paris, 1983). Aquela crotz presenta dins lo marquisat de Provença, lo comtat de Forcauquièr e la maison dels Baus seriá mai anciana, de restacar al comtat d’Arles, en seguida de la veneracion de Guilhèm lo Liberator per la Santa-Crotz. Far pensar a un relicari e seriá estat un emblèma pre-eraldic, coma las aglas romanas, comun a tota la Provença. En seguida, los comtes de Tolosa aurián adoptat aquel emblèma que n’avián pas encara.

Hervé Aliquot e Robert Merceron confirman l’ipotèsi de Léon Jéquier dins lor obratge « Armorial d’Avignon et du Comtat Venaissin. Illustration de Pithon-Curt » (Aubanel, 1987).

En 1996, Michel Popoff, conservador al cabinet de las medalhas de la BNF, situa son origina dins la val de Ròse.

En 2000, Bertran de La Farge publica « Petit Précis La Croix Occitane » cò de Loubatières ; indica que foguèt lo primièr emblèma de Provença, pensa que Raimond IV l’adoptèt abans de partir a la primièira crosada ; met en relacion de dessenhs de croses e de datas mas mancan las justificacions.

Al sègle XXI , de novèlas publicacions espelisson. En 2004, Raymond Ginouillac publica « La croix occitane Histoire & Actualité » ; presenta las divèrsas ipotèsis mencionadas pels istorians e erudits ; se pausa la question de relacions entre Provenca e Pisa.

En 2006, Laurent Macé fa referéncia a Léon Jéquier (« Entre histoire et épopée Les Guillaume d’Orange. IX^e –XIII^e siècles », Méridiennes, 2006). « La crotz de Tolosa, mai exactament, la crotz ramondenca coma se disiá al sègle XIII, es un modèl  versemblablament inspirat d’una crotz relicari. Aqueste emblèma es adoptat pels comtes de Tolosa dins la primièira partida del sègle XII, siá per Anfós, siá pus versemblablament per Raimond V (1148-1194). Son aparicion s’inscriu dins un contèxt plan precís, lo de la granda guèrra meridionala e mai precisament dins un espaci, la Provença qu’es l’enjòc màger de la rivalitat que opausa los ramondins als comtes de Barcelona. La crotz ramondenca es inventada per contracarrar las avançadas dels pals de Barcelona… Una crotz que lor permet de se confondre dins una continuitat de drets en Provença… un signe necessari a lor volontat de captacion de Provença en s’inscriure idealment dins la dralha de l’accion e del dardalhament personal del Liberador… una crotz que rampèla tanben, al mièg del sègle XII , la primièira crosada ont s’es illustrat Raimond IV de Sant-Gèli. La simbolica adoptada pels comtes de Tolosa es donc una crotz, provençala… ».

Puèi, en 2009, Laurent Macé publica un quinzenat de paginas jol títol « Un clocher, un donjon et l’agneau pascal. Toulouse au reflet de ses sceaux (XIII^e siècle) » (Toulouse, une métropole méridionale, Vol 1, p 241-251, Ed. Méridiennes, mai 2010), estudi sus l’emblèma de Tolosa a partir dels primièrs sagèls. En parallèl, publica un article dins la revista Histoire et images médiévales (La croix de Toulouse : un outil cruciforme ? mai-juillet 2011) ont afirma qu’aquela crotz « es una creacion de Raimond V, lo primièr a utilizar aquel signe eraldic » segon la descripcion d’un sagèl de 1156 e de monedas batudas a Mornàs e Pont-de-Sòrgas tre 1151. Seriá un emblèma crestian que porriá correspondre a de croses de procession, un utís politic fàcia al comte de Barcelona.

Emblèma primièr dels comtes de Tolosa o puslèu dels comtes e autres princes de Provença ? la question demòra . Caldriá de novèlas recèrcas, notadament en Provença.

Caldriá tanben melhor conéisser las ligasons possiblas amb la crotz de Pisa ; segon Luigi Passerini (« Gli stemmi dei comuni toscani al 1860 », Edizioni Polistampa, 1991), lo papa Beneset VIII balhèt l’estandart roge amb la crotz blanca als Pisans en 1017 per combatre los Sarrazins qu’ocupavan Sardenha. A son avís, aquí se tròba l’origina de l’actual blason de Pisa. Dins aquela dralha, seriá interessant de poder confirmar las ipotèsis de Léon Jéquier.

Lo talh es dubèrt. 

Ramon Ginolhac