Rodés, ostal Daulhon dich d’Armanhac

En plen centre vila, la pichòta plaça de l’Olmet marca l’emplaçament de l’arbre ont los comtes de Rodés (Rodez, 12) rendián la justícia al pè de lor castèl. Es aquí que se pòt descobrir un dels bastiments mai polits e interessants de la capitala roergassa. D’uèi, lo monde l’apèlan « ostal d’Armanhac » en sovenir dels comtes d’Armanhac e de Rodés que i aurián demorat. Aqueste ostalàs monumental que fa l’angle entre la plaça e la carrièra del Val es un exemple caracteristic de l’arquitectura de transicion entre l’Atge-Mejan e la Renaissença. Foguèt bastit al sègle 16 per una familha patriciana del Borg de Rodés : los Daulhon o d’Aulhon.

S’i pòdon observar dos escuts portant las armas d’aquesta familha : « de … al leon de … al cap de … cargat de tres estelas de … ». Son probablament d’armas parlantas se consideram la prononciacion de Daulhon coma de « dau lion ».

Lo primièr se vei del defòra e ondra lo batent central de la pòrta d’entrada de fusta polidament escultada que mena a la cort interiora de l’ostal. L’escut en cartocha es suportat per dos unicòrns e acompanhat d’un listèl e d’autres decòrs. De cada costat, trobam dos autres batents ondrats de dos medalhons presentant de bustes d’òmes de perfil de qual l’identitat es pas coneguda. Aquestas partidas de fusta, que faguèron probablament partida d’una restauracion posteriora, semblan çaquelà èsser estadas realizadas a l’identic. Son, en tot cas dins un estat de conservacion remirable e seguisson ben l’estile escultural del bastiment.

Lo segond se tròba sul fronton, al dessús de la pòrta bèla que mena als escalièrs que desservisson los estatges de l’ostal. I tornam trobar los dos unicòrns coma supòrts e vesèm ben sus aquesta figuracion autentica que son ben tres estelas de uèch rais que cargan lo cap de l’escut.

Un linhatge de mercadièr anoblits

La familha Daulhon¹ sembla tirar son nom del vilatge d’Aulhon pròche de Laguiòla (Laguiole, 12) sul platèu d’Aubrac.  Aparentament, aqueste linhatge borgés se venguèt installar a Rodés pendent lo sègle 15 e trobam un Huc Daulhon, mercadièr del Borg en 1437. S’ocupa alara de comèrci de pèls de motons e gerís una ostalariá, plaça de l’Olmet.  Serà consol del Borg en 1455 e 1463. Un Giraud Daulhon, mercadièr e banquièr,  li succeda coma consol del Borg en 1489, 1500, 1505 e 1512.

Es ambe son filh, Huc Daulhon, que lo linhatge va aténher lo maximom de son poder.

Se marida en 1504 ambe Catarina de Ginhac e crompa de 1512 a 1527 d’importants domenis a l’entorn de Rodés. Aital se pòt declarar senhor de La Comba e La Roqueta (La Combe e La Roquette, cna d’Ònes-lo-Castèl, Onet-le-Château, 12) e donc accedir a la noblessa. Manten la preséncia familiala dins lo consolat del Borg d’un biais regular (1518, 1523, 1531 e 1548). Desvolopa sas activitats bancàrias cap a l’estrangièr e dubrís una banca a Tolosa, çò que l’empacha pas de contunhar lo negòci de matèrias primièras (blat, coire en placas…).

En mai de tot aquò, se vira cap als oficis financièrs de la Glèisa : en 1520, es comís a percebre los dèimes dins los diocèsis de Rodés, Caors e Albi ; en 1534 es fermièr del temporal de l’avescat de Rodés pel cardinal d’Armanhac ; s’ocupava tanben de las finàncias del convent dels Cordelièrs de Rodés. Es el que faguèt bastir a la plaça de l’ostalariá familiala, aqueste ostalàs, dich d’Armanhac, qu’illustra tan polidament l’arquitectura civila de la Renaissença a l’entorn de 1530. Faguèt son testament en 1546 e demandèt a èsser sepelit dins sa capèla de la glèisa Sant Amanç de Rodés, dins lo tombèl de sos parents.

• 

• 

Après el, lo linhatge s’aflaquís, son filh Amanç, senhor de La Roqueta, serà consol del Borg de Rodés en 1556, 1566 e 1571. Francés, filh d’Amanç, que Huc Daulhon aviá fach son eiritièr universal sembla èsser mòrt pro jove e sens descendéncia.

Lo fraire de Huc Daulhon,  Joan d’Aulhon, implanta per sa part son negòci a Lion (Lyon, 69) e fa tanben fortuna. En 1528, es qualificat de nòble e es senhor de Chiel² (a un vintenat de qm al nòrd de Lion, cna de Lucenay, 69), Bosòls (Bouzols, cna Arsac en Velay, 43) e Servissac (St-Germain-Laprade, 43)³. Se declara al meteis moment coma borgés de Lyon⁴ dins lo contract de venda que li fa son sògre Bertrand de Castèlpers de la baronia de Servièras de Gevaudan (Servières, 48) per la soma de 8 000 liuras tornesas⁵. Après sa mòrt, en 1555, dos de sos filhs visiblament plan endeutats, Jacme d’Aulhon, vailet de cambra ordinari del rei e Falip d’Aulhon, ancian recebeire de l’impòst de l’equivalent de Lion, vendon las senhoriás de Servièras e de la Chartonnière en Lyonnais (Ouilly, cna Gleizé, 69) per 14 000 LT a lors creditors. Francés e Pèire d’Aulhon, fraires dels vendeires son testimònis d’aquesta venda. G. Jourda de Vaux⁶ nos apren tanben que lo meteis Jacme d’Aulhon, senhor de Chiel, vendèt de dreches sul vilatge de Jarnioux (69) en 1561 e qu’aquesta venda foguèt ratificada en 1566 per son fraire Falip, senhor de la Chartonnière.

Segon l’Armorial général du Lyonnais, Forez et Beaujolais d’A. Steyert⁷, los d’Aulhon, barons de Boujols portavan « d’azur a tres mièg-vòls o tres alas d’aur ». Malurosament la notícia consacrada al linhatge i es talament teunha e sens sorga qu’i trobam pas gaire d’informacion que nos podrián entresenhar sus sas destinadas coma sus l’origina d’aquesta identitat eraldica que podriá èsser parlanta o allusiva ⁸.

D’unas sorgas⁹ pretendon que la familha d’Aulhon-Servièras portava un « escartairat d’azur a la crotz bertrescada d’argent e d’azur al leon d’aur ».  Pr’aquò, coma sovent dins aquestas òbras eraldicas del sègle 19, l’abséncia de sorga rend malaisida tota verificacion. Al contrari, M.de Saint-Allais¹⁰ balha aquestas armas a una familha d’Aulon de Borgonha. Quant a O. de Poli, recusant aquesta darrièra origina geografica, atribuís aqueste escut a la familha d’Aulon de Bigòrra e Comenge¹¹. A nòstre vejaire, sola la preséncia d’un leon dins l’escartairat podriá restacar aquestas armas a las dels Daulhon de Roergue, mas la frequéncia granda d’aqueste animal eraldic convida a èsser plan prudents.

Las doas brancas dels Daulhon de Roergue e de Lyon semblan escantidas a la fin del sègle 16. Sol aqueste magnific ostalàs del centre vila rodanés nos permet de mesurar la riquessa que podián amolonar aquestes linhatges de mercadièrs d’origina pro modèstas, que lo negòci e la finança enauçavan a la noblessa baroniala. La destinada de la familha d’Aulhon mòstra çaquelà que pro sovent, aquesta ascencion sociala espectaculària se podiá escantir en qualques generacions a pena.

Olivièr Daillut-Calvignac

1. Fòra mencion autra, las informacion sul linhatge que seguisson son tiradas de  J.Bousquet, Enquête sur les commodités du Rouergue en 1552, Privat 1969 p.105 e seg..
2. Sus aqueste domeni veire https://archives.rhone.fr/ark:/28729/t1wm3jsgz6xb Joan ne fa l’omenatge en 1520. Aqueste fieu passèt per aligança a la familha de Gaspard en 1567 A. Steyert, Armorial général du Lyonnais, Forez et Beaujolais,  Lyon, 1860, p.5 e p.43
3. Los  castèls de Bosòls e  de Servissac en Velai, situats a l’èst del Puèi, foguèron crompats en 1525 per Joan Daulhon a Francés de La Tor d’Auvernha per 10 000 liuras tornesas. Tornèt vendre aquestes domenis en 1535 a Antoneta de Polinhac, tutritz de Francés de La Tor d’Auvernha
4. Foguèt échevin en 1520 M.de Saint-Allais, Nobiliaire universel de France, T.3 – 2, 1875, p.99.
5. Aquesta venda intervenguèt après la mòrt de Charlòta de Castèlpers(1528), femna de Joan e correspondiá al doari de la defunta. Compreniá las dependéncias de Vans e Navas en Vivarés (Les Vans et Naves, 07) – veire https://gw.geneanet.org/zardoz?lang=fr&n=de+castelpers&oc=1&p=bertrand d’après Archives de Lozère E.122 e E.125.
6. Le nobiliaire du Velay et de l’ancien diocèse du Puy, tòme 7 p.240
7. A. Steyert, Armorial général du Lyonnais, Forez et Beaujolais,  Lyon, 1860, p.5
8. Las alas d’Aulhon podrián evocar l’âla e son diminutiu alon en arpitan.
9. L.-A.Duhoux d’Argicourt , Alphabet et figures de tous les termes du blason, Paris, 1896.
10. St Alais, Nobiliaire universel de France, T.3 – vol. 2, 1875, p.100.
11. Annuaire du Conseil Héraldique de France, 1901, p.8.