Leucata, monuments civils

La comuna de Leucata (Leucate, 11) marca la termièra litorala sud dels Paisses Occitans, abans d’entrar dins la plana del Rosselhon catalan.

Aquesta anciana fondacion grèga massaliòta¹ del sègle 8 abans J.C. a una istòria plan rica. Fèu dependent del vescomtat de Narbona e tengut per la familha de Leucata entre los sègles 11 e 13, teniá un important castèl jocat sul puèch calcari que domina lo vilatge actual.

Al sègle 17, aqueste castèl feudal daissèt la plaça a una fortalessa reiala que fasiá fàcia al fòrt de Salsas (Salses, 66), tengut per la corona d’Espanha. En agost de 1637, dins las primièras annadas de la Guèrra de Trenta Ans, una armada d’invasion espanhòla assetgèt Leucata. La plaça èra defenduda pel governador Ercules del Barri acompanhat de sa femna Francesa de Ceselin², filha del senhor de Sant-Aunés (Saint-Aunès, 34). La pichòta garnison foguèt secorruda a la fin de setembre per l’armada e las milícias de Lengadòc. La batèsta se debanèt pendent la nuèch del 28 e vegèt la victòria de las tropas del rei de França, metent un tèrme a la tentativa d’invasion dels monarques castelhans.

Aquesta terribla batèsta es commemorada per un monument, erigit en 1899 sus la plaça principala de Leucata. Es dominat per l’estatua de Francesa de Ceselin qu’escriguèt als consols de Narbona per apelar los renfòrts e participèt activament a la defensa eroïca de la vila.

Las pèrdas foguèron importantas de cada part e la noblèssa de Lengadòc perdèt qualques personatges de primièr plan coma Alexandre de Lévis, marqués de Mirapeis (Mirepoix, 09), que foguèt tuat pendent l’ataca del fortin espanhòl de Cervellón³ a la broa de l’estanh. Aqueste eveniment es evocat sus una de las fàcias del monument que presenta un bas-relèu figuratiu. 

Remarcam sus l’escultura las armas de Lévis « d’aur a tres cabrions de sable » figuradas sus la bandièra que ten lo cavalièr morent.

Lo bas-relèu figurant de l’autre costat del monument, rampèla per sa part, la nafradura de Joan-Francés de Chefdebien⁴. Dins l’angle esquèr en bas, trobam sas armas representadas.

La familha de Chefdebien⁵ d’origina peitavina e establida en Lengadòc al mièg del sègle 16, portava « d’azur a la faissa d’argent acompanhada de dos leons laupardats d’aur armats e lengats de vermelh 1 en cap e 1 en punta, lo de la punta contornat ». Lo paire de Joan-Francés, René de Chefdebien, vendèt los domènis peitavins per crompar la senhoriá de Puèg-Serguièr (Puyssergier, 34), qu’escambièt mai tard contra las d’Armissan (Armissan, 11) e de Catorza (Quatorze, Cna de Villelongue-d’Aude, 11 ), près de Narbona. Aital, lo linhatge s’installèt en país narbonés. Joan Francés, qu’agèt la camba esquèrra traucada per un còp de mosquet pendent la batalha de Leucata, contunhèt de servir dins las armadas reialas e moriguèt en 1644.

Son filh Gilbèrt de Chefdebien e sos felens, Joan-Francés e Joan, faguèron enregistrar loras armas dins l’Armorial Général de France a la tota fin del sègle 17. Las podèm observar dins lo volum 14, lo primièr consacrat a las armariás de la Província de Lengadòc. I vesèm que, contrariament a las armas representadas sul monument, lo leon laupardat de la puncha es pas representat ambe lo cap virat a dèstra. Per contra, podèm veire que lo cabdèt Joan, bresava las armas plenas d’una croseta de vermelh pausada sus la faissa d’argent, en referéncia probabla a son estat d’ecclesiastic.

De l’autre costat de la granda esplanada centrala de Leucata, trobam un autre monument erigit aqueste còp, a la glòria de la Republica.

Nos interessarà perque i figuran las armas de la vila de Leucata que se pòdon blasonar  » partit de vermelh a l’auca d’argent becuda e membrada d’aur, e d’azur a una torre donjonada d’aur, al cap de sinòple cargat d’una clau pausada en faissa, las dents cap en naut « . 

Tornam trobar lo meteis escut sus la faciada de l’ostal de vila, dins un estile mai contemporanèu.

Son çaquelà d’armas plan diferentas que podèm trobar enregistradas dins l’Armorial Général de France de Charles d’Hozier⁶ establit a partir de 1696. D’efièch, la comunautat de Leucata i es afublada d’un escut « d’azur a la faissa d’argent fuselada de vermelh ».

Aquestas darrièras armariás foguèron pas jamai utilizadas per la comuna. D’efièch, sabèm que lo recensament de las armas del reialme, comandat pel rei de França Louis XIV als servicis de Charles d’Hozier, aviá per principal objectiu de far dintrar d’argent dins las caissas capecianas voidadas pels fastes del regne e las guèrras du Roi Soleil. E totes los portaires d’armariás realas o presumidas, individús coma institucions, las deguèron far enregistrar contra lo pagament d’una soma d’argent de 20 liuras.

Òm compren alara aisidament que mantunas institucions o personas ensagèron d’escapar a aqueste impòst amagat, en ometent de declarar loras armas. Lo problèma foguèt per las institucions, e en particular las comunautats, l’obligacion d’aver d’armas enregistradas, quitament se per una granda part d’entre elas, n’avián pas jamai utilizadas abans. Los fonccionaris de Charles d’Hozier inventèron alara de milièrs d’armariás imaginàrias per las atribuir d’ofici als contribuables que n’avián pas fins ara o que, probablament coma Leucata, las avián pas fach enregistrar coma èra demandat.

Dins un article paregut dins lo bulletin mesadièr d’informacion municipala n°46 de julhet 2010, Jacques Hiron s’estonava de la co-existéncia d’aquestas doas armas per una sola vila e acabava per se demandar quinas èran las armas vertadièras de Leucata.

Es mai que probable que la vila de Leucata utilizava las armas associant l’auca, la clau e la torre abans lo recensament de Charles d’Hozier. D’efièch, sabèm que l’auca figurava dejà en 1638 sus un geton commemorant lo sètge de l’annada precedenta. Mas la comunautat ensagèt segurament d’escapar a la taxa e declarèt pas sas armas. Alara, l’administracion li n’impausèt que foguèron enregistradas dins l’Armorial Général mas que remplacèron pas jamai dins la practica, las armas tradicionalas de la vila.

Quant a la question que se pausava l’autor de l’article per rapòrt a la justificacion de la preséncia d’una auca dins las armas municipalas, nos permet encara un còp, d’insistir sus l’importància del mestritge de la lenga occitana per ben interpretar lo lengatge eraldic occitan.

D’efièch e anàvem dire, plan evidentament, cal veire dins l’auca una figura parlanta per la vila de Leucata/Laucata⁷ associada a la torre representant la fortalessa e a la clau de la vila, tan preciosa, que ten fièrament l’estatua de bronze de Francesa de Ceselin, l’eroïna del sètge de 1637. 

Olivièr Daillut-Calvignac

1. Lo toponim Leucata ven del grèc leukos = blanc ; veire B. e J.J. Fénié « Toponymie occitane » ed. Sud-ouest 1997
2. Hercule de Barri et Françoise de Cézélly en français.
3. Del nom del comandant espanhòl que lo defendiá.
4. Jean-François de Chefdebien.
5. Sus l’istòria e la genealogia d’aquesta familha, veire J.B. de Courcelles « Dictionnaire universel de la noblesse de France », vol.4, 1821 p.344-350. Lo linhatge daissèt d’arquius importants mas malurosament en granda partida perduts, veire : https://archivesdepartementales.aude.fr/sites/default/files/media/files/Sous_serie_167J_Famille_Chefdebien.pdf
6. Sus aqueste armorial veire https://fr.wikipedia.org/wiki/Armorial_g%C3%A9n%C3%A9ral_de_France
7. Aquesta dobla prononciacion es d’alhors atestada dins l’Armorial Général – veire mai naut la grafia Laucatte qu’i es emplegada.