Blasonar es descriure. Mai la lenga dau blason es pas la lenga de la vida vidanta. Possedís sei mots, sa gramatica, sei biais de dire e de nomar. Nomar lei colors, lei linhas, lei formas, lei figuras. D’un país a l’autre, d’un continent a l’autre, cadun o ditz ambé sei mots. Faissa, fasce, fess, fascia o faja : es totjorn la meteissa pèça onorabla e ten totjorn lo tèrç de l’escut. E lo roge, que siague aquí rosso e ailà gules o vermelho, es totjorn la meteissa color. L’eraudica es un lengatge universau que cadun pronóncia amb son accent.
Tot aquò per dire qu’aquel assai de lexic occitan de l’eraudica a d’èstre regardat per çò qu’es : un assai e mai que mai un trabalh personau. De melhorar, de tot segur, de corregir e d’endrudir d’autreis experiéncias. Fach, i a quauqueis annadas d’aquò, per blasonar un Armoriau imaginari1, òbra e mai ela personala, si propausa desenant d’averar un public alargat e desirós de parlar de l’eraudica dei pais d’òc ambé lei mots de nòstra lenga. La sciéncia dau blason es estada de-longa un relarg oblidat (per pas dire en plen neglegit) dau patrimoni secular d’Occitània. Èra mai que temps de se n’avisar.
Auban BERTERO
Podètz comandar aqueste obratge directament alprèp de son autor bertero.alban@gmail.com o en nos escrivent a eraldica-occitana@orange.fr
Per vos far una idèia, podètz descobrir çai-jos un extrach d’aqueste obratge (entradas per la letra A) e qualques imatges del contengut.
Dins lo tèxt TdF es mes per “Lou Tresor dóu Felibrige” de F. Mistral, DMA per lo diccionari manescrich anonim provençau-francés (18en sègle).
Letra A
abaissat, ada abaissé, e (adj) — 1. Qu’es sota sa plaça normala. Faissa abaissada : fasce abaissée. 2. Si ditz tanben d’una espasa ambé la poncha vèrs l’enbàs, o d’una ala. Cat. abaixat, port. abatido, esp. abatido, bajado; ital. abbassato; angl. debased, abased.
abelha abeille (nf) — Normalament montanta, o volanta ambé leis alas desplegadas. La vila de Masamet (Tarn) pòrta : D’azur an un gau crestat, becut e barbat de vermelh acompanhat de tres abelhas d’aur arrengueiradas en cap. Cat. abella, port. abelha, ital. ape, esp. abeja, angl. bee > bee volant.
abilhat Veire velat, vestit
abisme, abís abîme (nm) — Ponch centrau de l’escut. Pèça en abisme. Sinonim : còr. Cat. abisme, cor, esp. e port. abismo, ital. abisso, cuore. Veire còr
abrat, ada (adj) allumé(e) ; animé(e) — Atribut deis uelhs deis animaus quand son d’un esmaut particular. Cat. animat, ital. acceso, illuminato, esp. encendido, port. aceso. L’anglés ditz simplament the eyes gules per revirar abrat de golas. Veire animat
acier (nm) acier — Esmaut emplegat dins l’eraudica germanica. Cat. acer, esp. acero, ital. acciaio.
* aclarat, ada (adj) prop. per ajouré, e — Qualifica lei fenèstras o la pòrta d’una construccion se son d’un esmaut diferent o se laisson veire lo camp que n’es cargat. Esp. aclarado, adjurada > torre adjurada, angl. pierced. Veire fenestrat
acolat, ada (adj) accolé, e — Si ditz : 1. De pèças pausadas tòcatòca o d’un mòble (crotz, paligòt de vinha, colona, aubre) qu’envertolha un autre mòble (sèrp, rama, còrda). 2. De dos escuts pausats tòcatòca. > Acoula, accolé, en terme de blason, se dit de deux écus qui sont joints ensemble ; adjungere.” (DMA) — Cat. acoblat, ital. accollato.
acompanhat, ada (adj) accompagné(e) — Si ditz de la figura màger de l’escut quand l’acompanhan d’autrei pèças minoras. La comuna de Graveson (Bocas dau Ròse) pòrta : de vermelh a la crotz patriarcala d’argent acompanhada en poncha de tres besants d’aur. Cat. acompanyat, esp. acompañado, ital. accompagnato, port. acompanhado.
* acorchit, ida (adj) alésé(e) — Si ditz d’una pèça que leis estremitats tòcan pas lo bòrd de l’escut. Cast. recortado, ital. scorciato, port. suspenso, angl. couped. Dins son Blason des armoiries (sègle XVI) Hierosme de Bara emplega quora l’adjectiu “raccourci” > d’argent à une croix racourcie d’or, quora l’adjectiu coupé > trois chevrons couppez d’argent. Cat. abscís, esp. recortado, ital. scorciato. Veire retirat
acostat, ada (adj) accosté, e —Atribut d’una figura, mai que mai verticala, acompanhada d’autrei pèças a dèstra amb a senèstra. Cat. acostat, esp. acostado, ital. accostato, port. ladeado. Veire costejat
acroselat, ada (adj) croisé, e ; en croix – [Nòta : dins Nerto, Mistral emplega aquel adjectiu dins son sens eraudic de sautor : “…un crucifis / que la doulour espeloufis / emé dos clau acrouselado / souto uno tiaro escrincelado” e lo revira avec deux clés attachées en sautoir]. Cf. Joan de Cantalausa > crosèl: montet de dètz, dotze garbas o mai en forma de crotz. Veire crosant,escartairat
aculat (adj) acculé — Atribut dau cavau o de l’unicòrn drèiçat en equilibre sus sei patas posterioras, o de dos canons sus seis afusts lei golas viradas vèrs lei flancs de l’escut. La comuna normanda de Sassey (Eure) pòrta : D’azur a tres unicòrns aculats d’argent subremontats d’un vòu dubèrt en faissa dau meteis. Cat. aculat, esp. aculado, ital. rinculato.
adestrat, ada (adj) adextré, e — Qu’es plaçat a dèstra d’una autra pèça. Esp. adiestrado, ital. addestrato, cat. dextrat.
adorsat, ada (adj) adossé, e — Si ditz de doas figuras, mai que mai identicas, que si viran l’esquina. Cat. adossat, ital. addossato, esp. adosado, angl. addorsed.
afrontats, adas (adj) affronté(e)s — Si ditz de doas pèças, lo mai sovent d’animaus, que si fan fàcia. Cat. afrontats, esp. afrontados, port. afrontados, ital. affrontati, angl. affronty.
afustat (adj) affûté — Si ditz de l’afust dau canon s’es dins un esmaut particular. Ital. affustato.
agitada (adj) agitée — Atribut de la mar ondosa. Cat. agitada, esp. agitado, ital. agitato.
aglan gland (nm) — Cat. aglà. Lo dedau, o cofèu (fr. cupule) si blasona s’es d’un esmaut diferent de l’aglan.
* aglanat, aglandat / englanat (adj) prop. per lo fr. englanté en parlant deis aglans d’un rore se son d’un esmaut diferent dau rèsta. Sin. : fruchat. Cat. englanat, esp. englandado, port. glandado, ital. ghiandato.
agrovat, ada (adj) accroupi, e — Sinonim d’assetat en parlant d’un animau. Coniu agrovat, lèbre agrovada : lapin en forme, lièvre en forme. Cat. arrupit, esp. acrupido, encogido, port. agachado, angl. sejant.
agut, uda (adj) — Aiguisé, e; qui est taillé(e) en pointe; fiché, e > Crotz dau pè agut : croix au pied fiché. Cat. agusat, esp. aguzado, agudo. Ital. aguzzo, aguzzato > Croce aguzza; angl. fitchée, fitched > cross fitchée.
aigla aigle (nf) — Cat. àguila, esp. águila, ital. aquila, port. águia. Aigla bicefala : aigle bicéphale. Àguila bicéfala (cat.) Águila bicéfala (esp.) aquila bicipite (ital.), aguia de duas cabeças (port.), double headed eagle (angl.).
aigleta aiglette (nf) — Pichoneis aiglas; si ditz de l’aigla se n’i a tres o mai de tres dins l’escut. TdF (art. eigleto, aigleto) > “La commune d’Aiglun (Basses-Alpes) porte 3 aiglettes dans son blason.” Aiglun pòrta efectivament : D’azur a la faissa d’aur cargada de tres aigletas de negre. — Cat. aguileta, ital. aquilotto, esp. aguileta.
aiguiera (nf) aiguière — Si presenta de perfiu ambé lo bèc a dèstra e la manilha a senèstra. Cf. TdF, art. eiguiero, aièro, citant l’Armana prouvençau > “La vilo d’Eiguiero a pèr armo parlanto tres eiguiero o eigadiero.” Aiguiera pòrta : D’azur ai tres aiguieras d’argent, aquela dau ponch dèstre dau cap contornada.
ajaçat, ada (adj) — Couché(e), en parlant dau cabrion movent dau flanc dèstre, d’una bilheta, o d’un animau en repaus lo ventre au sòu ambé la tèsta auta. Cf. DMA : “Ajassa, ajassàdou ; adj , accroupi, accroupie, gisté, gistée, on le dit des lievres et des lapins quand ils sont ramassés, et qu’ils ne courent point, ce qui est leur posture ordinaire.” — Cat. ajaçat, ital. coricato.
alabrena (nf) salamandre. Veire salamandra
alat, ada (adj) ailé, e — Si ditz : 1. Deis alas d’un insècte, quadrupède, èsser uman, molin o d’una aisina quina que siegue – 2. D’un aucèu se leis alas son d’un esmaut diferent. Cat. alat, esp. alado.
alcion (nm) alcyon — Ciune representat sus son nis flotant. Cf. DMA > “Alcyoun, s.m. espece d’oiseau hantant la mer et les marécages, de la grosseur d’une caille, en plumage bleu, vert et rouge, qui couve sur l’eau et parmi les roseaux.” Cat. alció, esp. alción, ital. alcione.
alerion (nm) alérion — Aigleta sensa bèc ni patas. Cat. alerió, ital. alerione, esp. alerión.
* aletat prop. per lo fr. loré — Atribut dei pèis e mai que mai dau daufin qu’an d’aletas d’un esmaut particular.
alisat, ada (adj) alésé(e) — Esp. recortado, a. Crotz alisada : croix alésée [> Miquèu Geisler : Crous de Venasco ? in Li Nouvello de Prouvènço n° 132, setèmbre 2006]. Cat. abscís. Veire acorchit que revira mai fidelament e mai precisament lo tèrme francés.
alternat, ada (adj) alterné, e — Si ditz de pèças d’esmauts diferents plaçadas tòcatòca e alternativament (palat d’aur e de sinòple ; faissat de vermelh ambé d’argent, etc.)
* amaida, hamaida hamaide (nf) — Son tres faissas acorchidas e arrengueiradas sus lo camp. Dau nom d’una familha La Hamaide que portava d’aur ai tres faissas acorchidas de vermelh (Veyrin-Forrer). — Cat. hamaïde, esp. hamadas, ital. amaidi.
amfisbèna2 – (nf) amphisbène (s.m.). Dau latin amphisbaena. Sèrp de doas tèstas. — Cat. e ital. amfisbena. Veire bissa, sèrp.
amfiptèr, amfistèr (nm) amphiptère (amphistère) — Sèrp ambé doas alas de dragon. Cat. amfipter, esp. amphistera.
amorçat (adj) éteint ; non figuré — Atribut dau soleu desprovesit d’uelhs, de bocas e de nas. Sin. non figurat
ancora ancre (nf) — Blasonan sei partidas (cep, organèu, gumena…) se son d’un esmaut diferent. Cat. àncora, esp. áncora, ital. ancora.
ancorat, ada (adj) ancré(e) — Si ditz d’una pèça (crotz, aspa o autra pèça) ambé d’extremitats que retrason an una ancora. Crotz ancorada : croix ancrée. Cat. esp. e port. ancorada, ital. ancorata.
anedilha anille (nf) — Figura estilizada facha de dos crochets en forma de C adorsats e religats de còps que i a per una barra pichona.
anedilhada (crotz –) croix anillée — Crotz ambé d’extremitats que s’acaban en anedilha. Esp. cruz anillada ; ital. croce mulinata.
anelat, ada (adj) bouclé, e — Qu’a un anèu dins lo nas, en parlant d’un taur o d’un ors. Cat. argollat. Veire blocat
anelet (nm) annelet — Pichon ceucle (se son dos e mai de dos). Pòdon èstre entrelaçats o concentrics. La comuna de Vaugina (Vauclusa) pòrta : De vermelh a tres anelets d’argent. Cat. anellet, esp. anulete, anillette, ital. anelletto, angl. annulet.
anet, canard, anedon (sm) caneton, aneda (sf) cane — Son lo mai sovent passants o nadants ; ne’n blasonan lo bèc o lei patas se son d’un esmaut particular. Esp. ánade, ital. anatra.
anhèu (nm) agneau — Pòu èstre passant, ajaçat o paissent. Anhèu pascau (agneau pascal ; cat. anyell pasqual, ital. agnello pasquale, angl. Pascal lamb) : anhèu, normalament d’argent, que tèn ambé la pata dèstra la bandiera (d’argent ambé la crotz de golas) dau Crist. Veire feda, moton
animat, ada (adj) animé, e — Si ditz de l’uelh dau cavau e de l’unicòrn s’es d’un esmaut diferent. Cat. animat, ital. animato, esp. animado. Veire abratantica (a l’–) (expr.) à l’antique — Si ditz d’un vièstit o d’una corona ornada de ponchas en luega de florons. La comuna de Santa Enimia (Losera) pòrta : D’azur a l’escudet d’aur cargat de sièis tortèus de vermelh pausats 2, 2 e 2 e acompanhats de tres flordalís tanben d’aur ; au cap bastilhat de cinc pèças cosut de vermelh cargat d’una corona a l’antica d’aur, acostada de dos iles d’argent tijats e fulhats d’aur movents de la linha inferiora dau cap.
api-fèr (fuelha d’) (nf) feuille d’ache — Fuelha d’api o de juvert estilizada.
* aponchat, ada (adj) appointé, e — Qu’an sei ponchas atenentas, en parlant de doas o mai de doas figuras. Cat. apuntat, ital. appuntato, esp. apuntado, port. apontado.
* araire (nm) charrue (occ. anc. per revirar charrua, cotrier o brabant). Pòu èstre atalat. La comuna de Banhaus (Gironda) pòrta : Escartelat de vermelh ambé d’aur ; au premier an un rasim d’aur ; au segond an un rocàs de negre que ne’n giscla d’a frònt una fònt d’argent ; au tresen an un aubre de sinòple sus una terrassa isolada dau meteis ; au quatren an un araire d’aur. Veire charrua, cotrier, relha
arbre > veire aubre
arcvoutat, ada (adj) arqué(e); en arc, convexe. Veire voutat
ardit (adj) hardi. Si ditz dau gau ambé la pata auçada. La comuna de Senta Fe de Peirolièras (Garona Nauta) pòrta : D’argent an un gau ardit au naturau sostengut de la data 1693 de negre ; au cap d’azur semenat de flordalís d’aur. Cat. ardit, ital. ardito.
aret (nm) bélier — Es generalament passant, arrestat o rampant. La comuna de Barjamon (Var) pòrta : De porpra an un aret passant d’argent acompanhat de tres estèlas d’aur entieradas en cap. Cf. TdF > “La ville de Bargemon porte un aret dans ses armes. Les Balbs, de Provence, portaient un bélier de sable.”
arganèu (nm) organeau — (Mar.) Bloca de l’ancora. Si blasona s’es d’un esmaut particular. Veire cigala
argent (nm) argent — Un dei dos metaus (blanc). “Argén, argent, en termes de blason, signifie le blanc, il se répresente par un écû tout uni sans aucunes hachures.” (DMA). La comuna provençala de Brecòda (Belcodène), Bocas dau Ròse, pòrta : De vermelh au leon d’argent. Cat. e angl. argent, esp. plata, port. prata, ital. argento.
armat, ada (adj) armé(e) — Si ditz : 1. De l’òme o d’un braç uman cargat d’una armadura, 2. Deis arpas d’un quadrupède e de l’aigla, 3. De la poncha d’una sageta o d’una lança quand son d’un esmaut diferent. Cat. armat, ital. armato, esp. e port. armado, angl. armed.
armina e arminat. Veire erminat, erminat
armoriau (nm) armorial — Recuelh d’armariás.
arpa (nf) harpe — Pòu èstre cordada d’un esmaut particular. La comuna de Santa Celha dei Vinhas (Ste-Cécile-les-Vignes) en Vauclusa pòrta : D’azur an una arpa d’aur cordada de negre ; au cap d’argent cargat de tres rasims de vermelh arrengueirats en faissa.
arrancat, ada (adj) arraché, e — Si ditz d’una planta o d’un aubre que mòstra tot son racinum, o d’una tèsta d’animau qu’es pas cepada. Cat. arrencat, esp. arrancado, ital. sradicato > Albero sradicato, angl. > Tree eradicated. Aubre arrancat, tèsta de leon arrancada : arbre arraché, tête de lion arrachée.
arrestat, ada (adj) arrêté, e — Atribut de l’animau de drech sus sei quatre patas, mai que mai en parlant de l’elefant e dau rinoceròs. Cat. arrestat, ital. arrestato, fermo, arrestado, parado, esp. arrestado, angl. statant.
aspa (nf) croix de saint-andré; sautoir — Cat. sautor, esp. sotuer, aspa, cruz de San Andrés, ital. Croce di sant’andrea, decusse, port. aspa, sautor, angl. saltire, st andrew’s cross. Veire sautador
assetat, ada (adj) assis — Si ditz de l’animau assetat de cuòu ambé lei doas patas anterioras tocant lo sòu. Cat. assegut, esp. sentado, ital. seduto. Veire ajaçat, agrovat
auçat, ada (adj) haussé, e — Qu’es plaçat mai aut que sa posicion normala : faissa auçada. Crotz auçada : crotz latina. Cat. alçat, esp. alzado, ital. alzato.
aucelilha (l’) (sf) les oiseaux — Franc de l’aigla, dau pelican o de la machòta, si presentan de perfiu, passants, una pata tibada vèrs l’avant. Veire aigla, ALAT, alerion, ARDIT, armat, bicefal, BECUT, cantant, CIUNE, CORONAT, crestat, DAVALANT, EISSAURANT, FLOTANT, immortalitat, membrat, merleta, MONTANT, PAVONE-JANT, QUILHAT, VIGILÀNCIA.
aur (nm) or. — Un dei dos metaus eraudics, de color jauna o rossèla. Cat. or, esp. e ital. oro, port. ouro, oiro, angl. or.
aureolat, ada (adj) auréolé, e — Atribut dau sant o de la santa, deis anges e de l’anhèu pascau. La comuna provençala d’Orgon pòrta : D’azur an una Nòstra-Dama d’argent aureolada d’aur sus un nívol tanben d’argent movent de la poncha. Veire nimbat
auta (adj) haute — Atribut de l’espasa ambé la poncha vèrs l’enaut. La comuna de Mialet (Gard) pòrta : D’azur a l’espasa auta d’aur. Ital. (spada) alta ; esp. (espada) alta.
* avelanas (flòc d’– ) (nm) prop. per lo fr. coquerelle. Pichon mòble compausat de tres avelanas acampadas per lo cofèu. Cat. floc d’avellanes, esp. e ital. avellana.
azur (nm) azur — Un deis esmauts de l’eraudica : blau. “Azùr, azur en termes de blason, signifie le bleu, et c’est une des couleurs de l’écu de france à trois fleurs de lis d’or, en champ d’azur (…) l’azur est marqué dans le blason par des hachures, ou simple lignes, et paralleles à l’horison.” (DMA) – Cat. atzur, esp. e port. azul, ital. azzuro, angl. azure.
