Rodés, Roergue, Guiana
L’anciana rota medievala de Milhau (Millau, 12) a Rodés (Rodez, 12) passava pel vilatge de Santa Radegonda (Sainte-Radegonde, 12) abans de gasar Avairon al pè del puèg de la capitala rodanesa. Es aicí que se desvolopèt lo vilatjòt de Laiola (Layoule, cne de Rodez). La grafia medievala Laguiola, que podriá evocar l’existéncia d’una gleisòla coma pel famós vilatge d’Aubrac (Laguiòla-Laguiole, 12) deu èsser abandonada al profièch de Laiola que vendriá del latin « La Insula« , l’isla, mai en rapòrt ambe la situacion del luòc en broa de ribièira.
Dins la primièira mitat del sègle 14, lo ga daissèt la plaça a un pont de pèiras que se pòt encara observar. Sa construccion foguèt entrepresa jol patronatge de l’avèsque de Rodés, Pèire de Castèlnau de Bertenós (1319-1334).
Dominant lo vilatge, lo castèl de las Ondas a perdut gaireben totes sos atributs de fortalesa e revèrta mai que mai un ostalàs rural.
La cort interiora de l’edifici, visibla de la carrièra, amaga çaquelà un testimòni eraldic del passat senhorial del site…
D’efièch, podèm observar en dessús de la pòrta un escut modèrne d’inspiracion italiana del sègle 16, presentant un escartairat.
La placa de grés ont son escultadas las armas es pro deteriorada, mas podèm encara devinhar los mòbles figurats… E en realitat, l’escartairat se deu puslèu legir coma un mièg-partit de las armas de Joan de las Ondas e de las de sa femna Sibilha (aliàs Ceselha) dels Astards de Laudun que se maridèron en 15451.
Joan de las Ondas, senhor de Laiola e en partida de Salas-Comtals (Salles-la-Source, 12), èra lo filh de Guion de las Ondas e de Margarida d’Aubin. Sabèm pas exactament dempuèi quora la familha de las Ondas èra en possession del feu de Laiola, mas los primièrs membres d’aqueste linhatge apareisson dins lo darrièr quart del sègle 13 ambe Giraud de las Ondas en 1289, e tenon lo castèl minor de Salas-Comtals en 1323. L’istorian del Roergue H. de Barrau pensava que lo castèl de Laiola èra estat lo brèç de la familha, mas son apelacion de castèl de las Ondas data pas que de la mitat del sègle 15, çò que remet en causa aquesta proposicion.
Las armas primitivas de la familha èran constituidas de faissas ondadas o puslèu d’ondas parlantas : « de vermelh a tres faissas ondadas d’argent« . Foguèron escartairadas a una epòca desconeguda, mas donc anteriora al sègle 16, ambe una tor que podèm atribuir sens tròp de dobtes al linhatge dels Lator, autres co-senhors de Salas-Comtals, ambe qual i aguèt d’aliganças. Aital, aquestas novèlas armas se podián blasonar « escartairat de vermelh a tres faissas ondadas d’argent e d’azur a la tor merletada d’aur e maçonada de sable ».
Es la mitat d’aqueste escartairat que figura a dèstra de nòstre escut ambe los quartièrs inversats e quatre faissas ondadas en plaça de las tres tradicionalas.
Lo costat senèstra presenta el tanben l’associacion de dos quartièrs. I vesèm clarament lo sautor dels barons de Laudun de Lengadòc (Laudun, 30) mas sens lo lambèl tradicional que portavan aquestes senhors2.
Aquestas armas son aquí associadas a d’autras ont devinham a pro pena tres crosetas e un cap encaissat. Son las armariás de la familha dels Astards que son « d’azur a tres crosetas d’aur al cap encaissat del meteis »3. Benoît d’Entrevaux dins son Armorial du Vivarais 4 lor dona un escut « d’azur al creissent d’aur acompanhat en punta de doas estelas del meteis pausadas en faissa ; al cap d’aur cargat de tres ròsas de vermelh ». Aqueste escut se pòt d’alhors observar sus un portal gotic flambejant del sègle 15 dins l’ostal que la familha faguèt bastir a Vilanòva de Bèrg (Villeneuve-de-Berg, 07). Aquesta dobla identitat eraldica se podriá benlèu explicar per la presença de doas brancas al linhatge a partir del sègle 15.
Per tornar a nòstra associacion, trobam efectivament qu’en 1497, Joana de Laudun, filha e eiritièira del baron Guilhèm de Laudun e de Loisa de Besièrs, foguèt maridada a Joaquim dels Astards. Aqueste èra eissut d’una familha de noblesa de rauba de Vivarés, coneguda a Vilanòva de Bèrg (Villeneuve-de-Berg, 07) dempuèi 1364 e que teniá las senhoriás de Miraval (cna de Rochessauve, 07 ?), Valon (Vallon-Pont-d’Arc, 07) e Mirabèl (Mirabel, 07). La granda fortuna del linhatge li èra venguda de las cargas de viguièrs de Vilanòva, bailes e recebeires generals de Vivarés qu’ocupèron sos membres sus mantunas generacions.
Dins la segonda mitat del sègle 16, lo linhatge tombèt en conolha après las mòrts prematuradas dins las Guèrras de Religion dels fraires Claudi (1567 a la batalha de Saint-Denis, 93) e Francés (1573 al sèti de Somièras, Sommières, 30). La filha unenca de Francés dels Astards de Laudun, Isabèl, se maridèt lo 28 d’abrial de 1587 ambe Baltazar de Flòta, d’una familha originària del Dalfinat coneguda dempuèi la fin del sègle 12 al cap de la senhoriá de La Ròcha dels Arnauds (La Roche-des-Arnauds, 05) e que portava un « lausenjat d’argent e de vermelh al cap d’aur ».
L’associacion de las armas de Laudun, dels Astards e de Flòta se tòrna trobar dins l’escartairat present dins las armas d’Enric de Flòta (Henry de Flotte), senhor de Montelhet e de La Ròcha, enregistradas dins l’Armorial General de 1696, dins lo 14en volum consacrat al Lengadòc, a la pagina 789.
Aital, e coma sovent dins los escuts dels sègles 16 e 17, las armas mièja-partidas e escartairadas de mantuns linhatges nos contan las aliganças principalas establidas entre las familhas aristocraticas occitanas. Nòstre escut italian dels bòrds d’Avairon, que marca l’aligança en 1545 de Joan de las Ondas e de Sibilha dels Astards de Laudun, se podrà donc blasonar : « mièg-partit al primièr copat d’azur a la tor merletada d’aur e maçonada de sable (qu’es de Lator) e de vermelh a quatre faissas ondadas d’argent (qu’es de las Ondas) ; al dos copat d’azur a tres crosetas d’aur al cap encaissat del meteis (qu’es dels Astards) e d’azur al sautor d’aur (qu’es de Laudun) ».
Olivièr Daillut-Calvignac
- Sus l’istòria del linhatge de las Ondas e sa genealogia, veire H. de Barrau, Documens historiques et généalogiques sur les familles et les hommes remarquables du Rouergue, tome 3, p.370 et seq.
- D’efièch, un lambèl de cinc pendents figurava tre lo sègle 13 dins loras armas plenas sens que semble èsser estat jamai una bresadura. Veire C. Coullomb « Sigillographie de Laudun » sus l’excellent site http://vialaudun.free.fr
- Veire R. Le Sourd, Notes héraldiques sur quelques familles du Vivarais, in Revue du Vivarais, 1923, p.71. d’après lo sagèl de Carles dels Astards, baile de Vivarés e Valentinés en 1466 (J.Roman, Inv. des sceaux de la coll. des pièces originales du Cabinet des Titres, n°552) e son retrach qu’èra conservat al musèu Sant-Raimond de Tolosa.
- F. Benoît d’Entrevaux, Armorial du Vivarais, 1914, p.27 ; sens pròva mas d’après lo vescomte de Montravel
