Vilanuèva-d’Òlt, glèisa Sant Esteve

Bastida riba gaucha de la ribièira, la glèisa Sant Esteve de Vilanuèva d’Òut en Agenés se situís dins la partida de la bastida que succedèt a l’ancian mas d’Albrespic. Es benlèu per aquò que qualques vestigis d’una anciana capèla romanica se devinharián encara sus una anciana pòrta de l’edifici. La fondacion d’aquesta glèisa, dedicada al sant patron del diocèsi, data çaquelà de la creacion de la bastida de Vilanuèva en 1269.

• 

• 

Pr’aquò, lo bastiment actual data en granda partida dels sègles 15 e 16 e se caracterisa per son estile gotic occitan tardiu. La nau es flancada de mantunas  capèlas voltadas.

Del costat de l’epistòla (es a dire a drecha quand sèm fàcia a l’autar), l’actuala capèla dedicada a la Vièrja presenta en particular un voltament remirable ondrat d’una clau armoriada.

• 

• 

Aquesta clau es escultada d’un escut a punta arredondida e enrodat d’una inscripcion en letras goticas.

L’inventari de la glèisa establit en 1789 nos apren qu’aquesta capèla èra ancianament dedicada a Sant Joan e qu’una capelaniá dicha de Paulhac, i èra estada fondada per una familha d’aqueste nom. A la fin del sègle 18, los revenguts de la capelaniá èran de uèch sacas e mièja de froment, una mièja saca de segal e 20 sòus d’argent per la carga d’una messa per setmana. Las confrariás de Sant Joan pels òmes e de Santa Margarida per las femnas i èran establidas¹.

Las armas figuradas mòstran un escartairat de dos leons e de doas ròdas de molins. Demòran de traças de policromia, rojas sul camp e jaunas sul leon de’n bas. L’inscripcion enrodant l’escut es pas de bon legir e mèscla occitan e latin. Ne prepausam la transcripcion seguenta :

+ LAN : M : VC : XXIII : ET : LO : XIII : DI : M : IULLII : JOHI : CORSO : SENHOR

(L’an 1523 e lo 13en jorn del mes de julhet Joan de Cors senhor)

D’efièch s’agís ben de las armas de la familha de Cors de Paulhac que tornam trobar sus la planca 9 de l’Armorial d’Agenais de la comtessa Marie de Raymond de que balham un extrach çai-jos².

Se blasonan « escartairat d’azur al leon d’aur e de vermelh a una ròda de molin (mòtla) d’argent ».

Las informacions sus l’istòria d’aqueste linhatge de la pichòta aristocracia locala son, coma sovent, parcelàrias, foscas o contradictòrias, en particular per las donadas genealogicas. Cal donc demorar prudent.

Dins son ensag de genealogia, J. Noulens³ pretend qu’aquesta  familha sortiguèt del vilatge de Cors, pròche de Praissas, a un dotzenat de quilomètres al sud-oèst de Vilanuèva. Seriá coneguda dempuèi lo cavalièr Bertrand de Cortz atestat al mièg del sègle 13. Sos enfants presumats Aimeric, Bertrand e Manaria recebèron en 1272 lo dèime de la parròquia Sant Pèire de Cors dels canonges de la glèisa catedrala d’Agen ambe l’accòrd de l’avèsque Guilhèm e del comte de Tolosa Alphonse de Poitiers. Lo linhatge comptèt un senescalç de Peiregòrd e Carcin en la persona d’Aimeric de Cors en 1324. En 1409, trobam nòble Joan de Cors, senhor de Cors,Laròca-Timbaut e La Sala del Prat près del Pòrt-Santa-Maria. Après el, sos dos filhs van formar doas brancas desseparadas. Arnaud, probablament l’ainat, contunharà la branca principala de que las armas seràn « d’argent a un pin de sinòple, terrassat de sable acostat a senèstra d’un leon de vermelh rampant contra la camba de l’arbre »⁴.

Lo cabdèt, Joan de Cors, escudièr, senhor de Teissonat (Cna de Vilanuèva), La Maurèla (Cna de Dolmairac) e Savinhac (benlèu Savinhac de Lèisa, al nòrd de Vilanuèva), serà a l’origina de la branca de que podèm observar las armas que nos interessan aquí.

D’efièch, d’après Jougla de Morenas, Joan de Cors esposèt en 1434 Joana de Molèras⁵. Noulens cita per sa part sos bèls-fraires Bertrand e Pèire de Molèras, filhs de Bertrand de Molèras e d’Anhès d’Ossa. Avèm pas trobat cap d’informacion sus aquesta familha de Molèras mas podèm avançar sens tròp de dobtes que las doas mòlas de l’escartairat son eissudas d’aquesta aligança a l’origina de la branca capdèta. Joan de Cors, o sos enfants, escartelèron alara loras armas bresadas al leon, eiretadas dels senhors de Cors, ambe las armas parlantas de la familha de Molèras.

Quant a la senhoriá de Paulhac dins la parròquia de Santa Liurada e la juridiccion de Cassanuèlh, dintrèt dins lo patrimòni familial ambe lo maridatge lo 8 d’octobre de 1458 d’Antòni de Cors, filh de Joan de Cors, ambe Joana de Badimont, dòna de Paulhac, filha de Bertrand de Badimont e de Joana de Masièras. Lo 8 de genièr de 1508, Antòni de Cors prestèt omenatge a Francés de Pelagrua, senhor de Cassanuèlh pel feu nòble de Paulhac. Lo nom d’aquesta senhoriá devenguèt alara distinctiu de la branca del linhatge que creèt a son torn Antòni de Cors e que perdurèt fins al sègle 19.

Lo filh d’Antòni, Joan de Cors, esposèt lo 3 de mai de 1491, sa cosina Guirauda de Brolhac, filha de Guilhaume, senhor de Masièras (probablament Masièras pròche de Vilareal, 47). Es segurament el que faguèt bastir, 32 ans après e benlèu a la fin de sa vida, la capèla Sant Joan ont se tròban encara figuradas las armas de son linhatge.

La familha de Cors de Paulhac agèt son ora de glòria  ambe Francés de Cors de Paulhac, felen d’Antòni, mèstre de camp, cavalièr de l’òrdre del rei e gentilòme ordinari de la cambra del duc d’Anjou, companhon del celèbre manescal Blasi de Montluc, que se rendèt remirable pendent las guèrras de religion entre 1561 e 1573 ont moriguèt al sètge de la ciutadèla protestanta de La Rochelle. Aquesta branca capdèta de la familha de Cors s’escantiguèt dins la segonda mitat del sègle 19.

Olivièr Daillut-Calvignac

1. Chanoine Durengues, L’Eglise d’Agen sous l’ancien régime. Pouillé historique pour l’année 1789,  consultat sus http://www.genealogie-en-47.fr/Eglises/Eglises/Eglises_Villeneuve-sur-Lot_01.html
2. Archives Départementales de Lot-et-Garonne, consultable sus http://195.6.229.108/armorial/index.php
3. J. Noulens, Maisons historiques de Gascogne, ou Galerie nobiliaire de cette province, Paris, 1863. La màger part de las informacions utilizadas per l’autor son tiradas dels arquius del castèl de Lavalada que comprenián un inventari relatiu a la tèrra de Cors. Es son trabalh que seguissèm aquí largament.
4. Aquestas armas semblan d’una concepcion relativament modèrna amb aqueste leon rampant contra l’arbre, compausicion plan espandida dins las armariás creadas als sègles 16 e 17. La preséncia del leon rampèla çaquelà los dos quartièrs de las armas de la branca de Paulhac que poriá aver d’esmalts diferents coma bresadura.
5. H. Jougla de Morenas, Grand armorial de France, Tome 3 p.87.