Frontonh, País Tolosan, Lengadòc
Frontonh, borg situat a mièi camin entre Tolosa e Montalban, èra una salvetat fondada dins la primièra mitat del sègle 12 per l’òrdre dels Espitalièrs de Sant-Joan de Jerusalèm1. Le borg fortificat e le castèl del prior contrarotlavan la rota que religava aquestas duas vilas en passant pel platèu de Frontonés. De l’epòca de la dominacion dels cavalièrs de Malta demòran un canton de muralha, la glèisa parroquiala e la torre del castèl devenguda campanal.
En dejós del campanal, podèm d’alhors observar tres bòrnas marcadas de la crotz de l’òrdre Espitalièr que portava « de sable a una crotz de uèit puntas d’argent ». Aquesta crotz es ara mai coneguda jol nom de crotz de Malta. D’après l’inscripcion, aquestas bòlas vendrián de l’ancian castèl mas podèm pensar que s’agís probablament de las pèiras fitas que marcavan les tèrmes de la salvetat medievala o del mandament senhorial relevant del castèl2.
Aqueste campanal es en fait l’anciana torre màger del castèl del preceptor espitalièr. Venguèt remplaçar l’ancian cloquièr esfondrat lo 25 de junh de 1693. Sus sa faciada èst, podèm observar una placa de calcari escultada d’un escut en acolada mas sens armariás legiblas. Aquesta torre es le sol vestigi del castèl medieval que deviá èsser pro important se nos fisam a la descripcion3 de çò que ne demorava en 1680, après las destruccions de las Guèrras de Religion. Duas torres dentelhadas, mantuns bastiments de granda talha (granièr, cava e truèlh, escuras…), una sala de justícia, una preson eca…
La preceptorariá de Frontonh èra una de las principalas del país tolosan e aculhiguèt mai d’una amassada de justícia e mai d’un capítol provincial de l’òrdre espitalièr, en particular durant le sègle 134.
La glèisa Nòstra-Dòna de Frontonh, originalament dedicada a Sant Joan Baptista, siasquèt consacrada pel Papa Calixte II en persona, le 18 de julhet de 1119. Tres ans après, en 1122, les senhors Pons Bernad de Lapencha, Alamanda sa femna e Pagan del Prat balhèren le sanctuari a l’Espital de Sant Joan de Jerusalèm ambe la salvetat formada per 300 casals de quatre cesteiradas de susfàcia cadun. Es aqueste espaci regular que forma encara uèi, le centre del borg de Frontonh.
Dins la primièra mitat del sègle 16, l’edifici aviá talament mal vielhit que sa reconstruccion siasquèt decidida e entamenada pauc après 1523 pel Grand Prior de Sant-Gèli, Daidièr de Tolon de Santa Jala. Le chantièr siasquèt acabat en 1541. 5 Es per aquesta razon que trobam sas armas representadas mantuns còps sul sanctuari.
La familha de Tolon, originària de Provença 6, teniá le castèl de Santa Jala en Dalfinat (Sainte-Jalle, 26) dempuèi la mitat del sègle 14 e portava » de sinòple (o d’azur) al gabre d’argent becat e membrat d’aur ». Pensam que le camp de l’escut èra d’azur a l’origina perque le sinòple èra pro rare dins l’eraldica medievala mas tanben en nos fisant als ancians armorials (veire çai-jos). Le blasonament de sinòple podriá trobar son origina dins una alteracion cromatica del blau, passada dins l’usatge. Le gabre o jars en francés, deu èsser vist coma un mòble allusiu del nom de Santa Jala. Le linhatge deguèt donc adoptar aqueste palmipède dins sas armas a partir de son accession a la senhoriá de Santa Jala, donc pas abans le sègle 147. Le fait que l’animal siá membrat e becat d’aur apareis pas sus las mai ancianas representacions qu’avèm d’aquestas armas ont las patas e le bèc son le mai sovent pinturats de blanc o de roge. Podriá donc èsser pas qu’una subtilitat d’eraldista pro recenta e posteriora al sègle 16.
Daidièr, segond filh de Loís de Tolon de Santa Jala, capitani veteran de Marinhan, e de Loisa de Clarmont, filha del senhor de Montoison (Montoison, 26), aguèt un parcors remirable. Siasquèt al cap del Grand Priorat Espitalièr de Sant-Gèli, le mai important de la lenga de Provença que recampava mai de cinquanta comandariás en Gavaldan, Lengadòc-Bais, Provença, Roergue e Vivarés. Durant le sètge de l’isla de Rhòdes per l’armada de Soliman en 1522, participèt a la defensa eroica de la vila coma comandant de l’artilhariá. Après la redicion d’aquesta fortalesa participèt al replèc dels Espitalièrs dins l’isla de Malta. Siasquèt elegit Grand Mèstre de l’òrdre le 17 de novembre de 1535 mas ocupèt pas longtemps aquesta carga que la mòrt le venguèt prene sul camin de Malta, a Montpelhièr, le 26 de setembre de 1536. Coma les autres dignitaris de l’òrdre, associava las armas de son linhatge ambe las armas ditas de la Religion que son« de vermelh a la crotz blanca ». Atal se pòden véser dins un escartairat sus la pagina consacrada a Daidièr de Santa Jala dins dus armorials dels Grands Mèstres de Sant Joan de Jerusalèm8.
BNF ms fr 17256 f°18v 
imatge wikipedia 
BNF ms lat 18323 f°34r
Actualament, le retrait e las armas d’aqueste personatge se retròban suls timbres a l’efigia dels Grands Mèstres estampats per la pòsta maltesa.
A Frontonh çaquelà trobam puslèu un escut ont las armas de la Religion ocupan le cap de l’escut e que se podriá donc blasonar : « de sinòple (o d’azur) al gabre d’argent al cap de vermelh a una crotz d’argent ». Le podèm observar dus còps sus la glèisa.
Al dessús del portal romanic, se pòt véser una placa escultada de dus escuts e cargada d’una inscripcion, malurosament impossibla de legir, gravada sus un sembla pargamin tengut per dus personatges. I tornam trobar las meteissas armas associadas. Le primièr escut presenta la crotz de la Religion e le segond, las armas de Daidièr de Tolon de Santa-Jala.
Una fenèstra de la faciada sud pòrta, ela tanben, les dus meteisses escuts dins son decòr d’entrelacs gotics.
Un tresen escut portant aquestas armas es visible sus la faciada d’un ostal bastit sus l’anciana muralha de la vila. Aquesta pèira calcària de pro granda dimension, malurosament copada, deu èsser aquí en remplèc. Ondrava benlèu aperabans una pòrta de la vila o del castèl.
En mai de sas armas de Grand Prior, Daidièr de Tolon de Santa Jala portava coma grandas armas un escut plan mai cargat, coma èra d’usatge al sègle 16. Aquestas armas son visiblas sus una pèira monumentala, plaçada a l’ora d’ara sus un codèrc florit per la municipalitat, mas que ven probablament de l’ancian castèl de Frontonh. Çaquelà, son estile aparten pas al començament del sègle 16 e pensam donc que deu èsser posterior. Coma l’anam véser, le sistèma de raiuras utilizat dins la gravadura obesís pas al còde mes en plaça dins las annadas 1630-1640 per Sylvestro Pietra Santa e generalizat après. Podriam èsser aquí en preséncia d’una escultura monumentala a la memòria del Grand Prior e senhor de Frontonh mai famós, del fait de son accession al títol de Grand Mèstre de Malta, realizada qualques annadas o decenias après sa mòrt.
Al nivèl del blasonament, podèm pensar que totas las partidas ont figuran de croses se pòden blasonar de las armas de la Religion que marcavan l’estacament prigond e la somission del cavalièr a son òrdre. Demòra desconeguda l’origina de la benda fuselada del contra-escartairat que se tòrna pas trobar dins las armas de las familhas aligadas dins l’ascendéncia de nòstre dignitari.
Vaquí alavètz cossí podriam blasonar aqueste escut complèxe : « escartairat al 1 contra-escartairat als 1 e 4 de sinòple al gabre d’argent becat e membrat d’aur e als 2 e 3 de … a la benda fuselada de … , al cap de vermelh brocant sul tot a una crotz d’argent ; al 2 de vermelh a la crotz d’argent ; al 3 partit de … a la crotz latina de … e de sinòple al gabre d’argent becat e membrat d’aur al cap de vermelh a una crotz d’argent ; al 4 de sinòple al gabre d’argent becat e membrat d’aur al cap de vermelh a una crotz d’argent ».
Aquestes quatre quartièrs se tòrnan trobar desseparats suls quatre capitèls ont naissiá la volta primitiva a l’interior de la glèisa Nòstra Dòna9.
Per acabar, podèm senhalar que, coma s’obsèrva sovent, la comuna prenguèt coma armas las que se podián contemplar suls edificis màgers del vilatge, es a dire, las de Daidièr de Tolon de Santa Jala. Es atal que figuran sul monument dels mòrts del sègle 20.
Cal donc considerar coma probablament jamai usitadas las armas atribuidas d’ofici per l’administracion reiala, al moment de la creacion de l’Armorial Général de France, jos la responsabilitat de Charles d’Hozier, a partir de 1696. Aqueste escut portant « d’aur al pal ondat d’azur » se tròba a la pagina 2009 del volum XV de l’armorial, le segond consacrat a la província de Lengadòc.
Olivièr Daillut-Calvignac
Sorgas bibliograficas principalas :
ESCUDIER (A.), « Histoire de Fronton et du Frontonnais », 1905, rééd. 1992
M. de Courcelles, « Dictionnaire universel de la noblesse de France », t. 4, p. 184
http://jean.gallian.free.fr/comm2/Images/genealog/tholon/p1a.pdf
https://fr.wikipedia.org/wiki/Didier_de_Sainte-Jalle
- Sus l’istòria de Frontonh, podrem legir la monografia ben documentada escrita per A.ESCUDIER, « Histoire de Fronton et du Frontonnais », 1905, de quina avèm tirat una bona part de nòstras informacions.
- Per exemple, una senténcia arbitrala del 13 d’abrial de 1515 prononcièt l’implantacion de pèiras armoriadas lo long de las termièras entre la senhoriá de Frontonh e la de Favars (Fabas, 82) A.ESCUDIER, op. cité, p.27-28
- A.ESCUDIER, op. citat, p.207-208.
- A.ESCUDIER, op. citat p. Sul detalh dels bens espandits dependents de Frontonh véser P.VIDAL, Le Grand Prieuré de toulouse de l’Ordre de Malte, AAAHG-FRAMESPA, 2002, p.51-58.
- A.ESCUDIER p.221.
- Mençonada a Vauriàs (Valréas, 84) e Marselha (Marseille, 13) al sègle 12, e a Forcauquièr (Forcalquier, 04) a partir de 1318)
- Avèm pas cap d’informacion sus d’eventualas armas anterioras.
- BNF ms fr 17256 f°18v e BNF ms lat 18323 f°34r
- A.ESCUDIER p.224-225.
