L’eraldica dins los edificis religioses

Article paregut dins lo n°93 de julhet-agost 2021 de la revista Patrimòni.

Cars legeires, vos sovenètz benlèu del convit que vos fasiam i a qualques meses de partir amassa a la caça a las armariás escampilhadas un bocin pertot dins nòstre environament arquitectural ancian ? Ambe los meses d’estiu, lo periòd es propici a las passejadas e a las visitas de vilatges polits e de vilas ricas d’un patrimòni istoric sovent remirable. Armats d’un aparelh de fotòs o d’un telefonet, d’un quasernet e d’un gredon, partètz a la descobèrta dels escuts que nos contaràn l’istòria, d’un personatge, d’un edifici, d’un luòc, d’un país…

Començarem duèi per estudiar la preséncia de l’eraldica dins l’arquitectura religiosa que, contràriament a çò que podriatz pensar, es pas sus las parets dels castèls mas ben dins l’atmosfèri de reculhiment de las glèisas qu’encontram lo mai d’armariás ancianas.

D’efièch, tre la primièra mitat del sègle 13, l’eraldica comencèt de dintrar dins lo decòr gotic occitan ambe, per exemple, la clau de volta de la catedrala Sant Esteve de Tolosa, ondrada de la crotz ramondenca voidada, clechada e besantada d’aur, datada de las annadas 1220. Cal dire que, malgrat l’indiferéncia primièra del clergat per aquestes signes profanes, las armariás permetián l’identificacion e la promocion del mecenat arquitectural assegurat per l’aristocracia fortunada.

Aital, l’eraldica s’espandiguèt dins las glèisas per arribar a èsser omnipresenta fins a la Revolucion ont una granda part de las armariás siaguèt alara destrusida. Çaquelà, pel visitaire atentiu, ne demòra totjorn qualques unas a trobar, quitament dins las capèlas pichonas de vilatge.

Vos prepausam aquí de far lo torn dels elements essencials a observar quand visitatz una glèisa per melhor reperar las armarias eventualas que s’i rescondon…

Claus de voltas, culòts, parets…

Coma l’avèm vist a Tolosa, l’emplaçament mai prestigiós per far representar sas armas èran las claus de voltas ; dins la nau pels personatges mai importants o dins las capèlas lateralas per las familhas nòblas del vesinatge. Es per aquesta rason que las claus de voltas devon èsser agachadas atentivament quand visitam una glèisa.

A la basa dels arcs suportant las voltas, trobam los culòts que pòdon èsser eles tanben portaires d’armariás. Las capèlas lateralas de las glèisas èran sovent bastidas e entretengudas per las familhas senhorialas del luòc, que ne podián far aital un sanctuari familial ont enterrar los membres del linhatge. Mens frequentament, las partidas verticalas de las parets de las glèisas, a l’interior coma a l’exterior, podián tanben aculhir una placa armoriada coma testimòni identitari d’una familha o d’un dignitari eclesiastic. Lo mai sovent, aquestes escuts son plaçats a d’endreches prestigioses coma los portals d’entrada o los cloquièrs.

Epitafas, ataücs e jasents…

D’autras placas armoriadas presentas sul parament de las parets pòdon èsser portairas d’inscripcions funeràrias rampelant lo nom e la data de mòrt d’un defunt. Es çò qu’apelam una epitafa. Aquestas son presadas pels eraldistas vist qu’an l’avantatge de balhar lo nom del portaire de l’armariá gravada o escultada.

Lo sòl dels edificis religioses es tanben de còps ponctuat de vièlhs ataücs, testimònis de l’epòca ont èra presat de se far enterrar a l’interior de las glèisas, al mai pròche de la proteccion divina. La forma mai luxuosa d’aquestes ataücs èra representada per de jasents monumentals ont los defunts èran representats en grandor reala, jaguts sus la tomba.

Formas, misericòrdias, retaule e autre mobilièr de fusta…

Las formas dins una glèisa son formadas per l’ensemble de las cadièras liturgicas reservadas al personal eclesiastic (les stalles en francés). Dins las catedralas, abadialas o collegialas, pòdon prene una aparéncia monumentala. Cada sèti, bastit de fusta, es sovent plan trabalhat e ondrat de figuras esotericas mas tanben d’armariás, en particular sus la partida apelada misericòrdia, ont òm se podiá apiejar dessús pendent los oficis.

D’autres mòbles o decòrs de fusta, coma los retaules, podián èsser cargats d’un escut per gardar lo remembre del generós donator que los aviá finançats.

Mobilièr e instruments liturgics.

Los prèstres, priors, abats o avèsques èran pas en rèsta per far figurar loras armas suls objèctes liturgics qu’utilizavan pendent los oficis. Aital, quand avètz l’astre de visitar una glèisa qu’a servat una partida de son tresaur d’instruments liturgics (croses, cibòris, reliquiaris…), getatz un uèlh agusat sus aquestes caps d’òbra d’orfebrariá e i descobriretz benlèu qualques escuts ciselats e esmaltats.

Pensatz tanben a las cortinas e tapissariás, que recobrissián en nombre las parets frejas e umidas de las glèisas e que ara son excepcionalas a observar. Enfin, oblidètz pas los tablèus pinturats entre lo sègle 16 e lo sègle 19, que pòdon aculhir dins un canton l’escut blasonat de lor comanditari.

Podriam parlar tanben de las campanas que pòdon èsser armoriadas mas que lo visitaire a sovent pas l’escasença de veire de près.

Listras e pinturas muralas.

Pro raras tanben son las ancianas listras funeràrias que los senhors avián lo drech de far pinturar sus las parets, jos la forma d’un grand bandèl negre armoriat, quand un membre del linhatge morissiá. Aqueste signe de privilègi atirèt evidentament contra el la ràbia revolucionària e las listras son ara pauc nombrosas a demorar visiblas.

Encara mai excepcionalas son las pinturas muralas armoriadas que datan per la màger part dels sègles medievals e an sovent desaparegut completament o son estadas cobèrtas per de blanquiments.

Veirals.

Per acabar lo torn de l’edifici, lo caçaire d’armariás mancarà pas d’observar atentivament los veirals ondrant las fenèstras e las rosassas de la glèisa. La majoritat data de la fin del sègle 19 o del començament del sègle 20 e los escuts modèrnes i son pas rares. Çaquelà, qualques luòcs de culte màgers consèrvan qualques còps de veirals ancians datables de la fin de l’Atge-Mejan.

Ara que sabètz ont furgar per deboscar las armariás, prenètz-las en fotò en marcant menimosament lor emplaçament exact. Velhatz que lora compausicion intèrna aparega ben sus l’imatge que sovent, lo liucet de l’aparelh-fotò amendrís lo relèu dels elements del blason. Prenètz-las un autre còp dins lor environament per far aparéisser los ornaments eventuals que l’acompanhan. Enfin, mandatz vòstres imatges a Patrimòni o directament a l’adreça  eraldica-occitana@orange.fr e ne prepausarem un estudi que publicarem mai tard dins vòstra revista… E ara, bona caça e a plan lèu !

Olivièr Daillut-Calvignac