Situida a l’exterior de la bastida medievala de Vilafranca de Roergue (Villefranche-de-Rouergue, 12), l’anciana chartrosa Sant-Salvador es un modèl d’arquitectura monastica de la mitat del sègle 15. La relativa rapiditat de sa construccion (1452-1460 per la partida medievala) li balha una unitat d’estile remarcabla qu’entamena pas los bastiments vesins del sègle 18, nimai la proximitat de l’espital modèrne.
Segon la règla cartusiana redigida per Sant Brunò al sègle 11, los monges devián menar a l’encòp una vida en comunautat (materializada per la capèla, la sala del capítol e los dos claustres) e tanben respectar lo temps de trabalh, l’isolament e lo silenci dins loras cellulas individualas repartidas a l’entorn del claustre-bèl.
L’origina d’aqueste establiment remonta al testament de Vesian Valeta redigit lo 17 de junh de 1450. Aqueste ric mercand drapièr, que foguèt tanben cònsol de Vilafranca (1432 e 1447-48), partissiá alara per Roma ont deviá assistir al jubilat del Papa Nicolàs V. Malurosament, moriguèt de la pèsta pendent son sejorn a Roma ont foguèt enterrat dins un primièr temps dins la glèisa dels Jacobins. Sa femna Catarina Garnièr se trobèt veusa e sens enfant quand aprenguèt la mòrt de son marit. Velhèt alara que sas darrièras volontats siaguèsson respectadas. Vesian aviá legat un luòc apelat « Filis lo Sobiran » e una brava soma d’argent per la fondacion d’un monestièr ont una messa funerària seriá dicha cada jorn pel repaus de son arma. Catarina Garnièr capitèt de convéncer los cònsols de la vila e l’òrdre dels Chartrós de la necessitat de bastir aqueste establiment a Vilafranca e las òbras comencèron en febrièr de 1451. Es per aquò que ne foguèron considerats totes dos ambe son marit coma los fondators.
Vesian èra eissut d’una familha de la nauta borgesia mercanda de Vilafranca que cal pas confondre ambe los cavalièrs de La Valeta, senhors de Tolonjac (Toulonjac, 12) qu’aviam dejà encontrats dins l’article consacrat a aqueste luòc pròche de Vilafranca (http://eraldica-occitana.over-blog.com/article-tolonjac-gleisa-65612870.html). D’après las annalas de Vilafranca, lo primièr mencionat seriá Bernad Valeta, originari de Riupeirós, atestat en 1345. Es probablament son filh Joan que trobam cònsol en 1390 e 1406. Es el que sagelava entre 1388 e 1390 d’un escut portant un cabrion acompanhat de tres mièg-vòls (Framond n°399). Pensam qu’aquestas tres alas de pichòta dimension devon èsser compresas coma d’aletas parlantas en rapòrt ambe lo nom de lor proprietari. Puèi encontram Arnaud Valeta cònsol de Vilafranca en 1406 e 1410. Èra benlèu lo paire de Vesian que, coma l’avèm ja dich, moriguèt sens descendéncia, consacrant sa fortuna a l’establiment de la chartrosa Sant Salvador. Se las originas de Vesian son pro conegudas, avèm per contra pas res trobat coma informacions sus la familha de sa molher Catarina Garnièr.
Trobam donc dins totas las partidas del monestièr las armas dels dos espós siá distinctament, siá associadas dins una particion.
Lo pòrge d’entrada de la capèla cobèrt de tres voltas d’ogivas, presenta aital tres escuts a las claus, l’un portant las armas de Vesian Valeta (un cabrion e tres alas o puslèu d’aletas parlantas), un segond a las armas de Catarina Garnièr (escartairat d’una crotz clechada, vuidada e pometada e d’un can) e lo tresen partit de las armas de Catarina e de Vesian. Podèm d’alhors remarcar que lo partit obesís pas a la costuma de posicionar las armas de l’òme a dèstra e las de la femna a senéstra.
Sul portal de fusta de la capèla, podèm veire representats dos monges tenent cadun un escut ont tornam trobar las armas dels dos fondators.
Es a l’interior del sanctuari que Vesian e Catarina foguèron sebelits dins un polit clòt d’estile flambejant ont tornam observar las compausicions eraldicas precedentas sus tres escuts en relèu inscrits dins dos trilòbes enquadrant un quadrilòbe central. D’importantas traças de la policromia d’origina se devinhan sus tot lo monument funerari.
Alara que los dos escuts dels fondators son tractats en relèu e pinturats, l’escut central portant un partit d’aquestas doas armas (Valeta a dèstra e Garnièr a senèstra coma o vòl la costuma) foguèt simplament pinturat. I tornam legir lo cabrion e las tres aletas de Valeta mas los dos quartièrs visibles de l’escartairat de Garnièr presentan una anomalia. D’efièch, la crotz es remplaçada per un lausange negre sens que ne posquèssem balhar d’explicacion certana. Las crotz son çaquelà normalament presentas sus l’escut vesin presentant las armas entièiras.
A l’entorn de la placa mortuària se pòt legir l’inscripcion rampelant l’identitat dels fondators :
« HIC IACENT CORPORA HONORABILIS VESIANI VALETA, MERCATORIS VILLEFRANCHE, QVI DECESSIT AB HOC SECULO ANNO IVBILEO MILLESIMO CCCC L, ET NOBILIS KATHERINE GARNEIRA, EIVS CONSORTIS, QVE OBIIT ANNO MILLESIMO CCCC LXXX II, QVORVM ANIME REQVIESCANT IN PACE. »
Las claus de volta de las travadas e de l’absida tòrnan prene los escuts de Catarina e Vesian que prenon plaça al centre de compausicions escultadas subrebèlas.
Un darrièr element de la capèla nos va permetre de balhar un blasonament complet de las armas dels dos donators a l’origina de la fondacion de la chartrosa de Vilafranca. D’efièch, un grand veirial representa aquestes dos personatges acompanhats de lors escuts figurats en color.
Vesian Valeta : « d’azur al cabrion d’aur acompanhat de tres aletas d’argent »
Catarina Garnièr : « escartairat de vermelh a la crotz clechada, vuidada e pometada de dotze pèças d’argent e d’azur al can rampant d’aur. »
Per aquestas darrièras armas, es malaisit de dire de quina mena de can s’agís entre un lebrièr o un brac. La preséncia d’una crotz de Tolosa nos convida a restacar aquesta familha a la borgesia de Lengadòc mas nos es estat impossible de tornar trobar aquestas armas endacòm mai o de trobar quina informacion que siá sus la familha de Garnièr.
Après la capèla, nòstra visita contunha per un vestibul pro estrech situit al sud del sanctuari.
Aqueste « passatge » entre la capèla e la sala del capítol es çaquelà voltat e las tres claus de voltas tòrnan rampelar las armas dels fondators per doas d’entre elas, la tresena presentant un escut ondrat d’un monogram.
Un còp mai, l’escartairat de Garnièr compòrta una anomalia al segond quartièr ambe lo can (semblant ben un brac aquí) representat passant al luòc de rampant.
La sala del capítol es remarcabla d’un punt de vista eraldic per sos polits veirials ont tornam trobar l’imatge dels dos chartrós del portal d’entrada tenent los escuts de Vesian Valeta e Catarina Garnièr.
Encara un còp, las armas de Catarina Garnièr an subit una modificacion, aquí de lors esmalts. D’efièch, lo brac d’aur es aquí sus un camp de vermelh e la crotz d’argent sus un camp d’azur coma se los camps dels dos quartièrs èran estats inversats per rapòrt als veirials de la capèla.
Trobam tanben tornar mai una clau de volta a l’escut cargat del cabrion e de las tres aletas.
Dintram puèi dins un polit claustre pichon (20 mètres de costat) ont l’arquitectura jòga ambe lo lum exterior. Una granda aiguièra destinada a las ablucions figura lo « lavament dels pès de Jesus » segon Sant-Joan. En dejós, al nivèl de las canèlas, dos angèls supòrtan un escut cargat d’un monogram acompanhat encara dels dos escuts dels fondators.
Enfin, arribam dins l’impressionant claustre-bèl (66 m x 40 m) a l’entorn de que s’organizava la vida eremitica dels 13 chartrós dins loras cellulas, sòrtas d’ostalons-talhièrs desseparats per de clausuras e prevesidas d’un ortet. La granda cort al dintre del claustre èra partejada entre lo cementèri dels monges e l’òrt bèl de la comunautat, cultivat pels convèrs e asagat per un potz bastit al centre.
Dins las quatre galariás al decòr mai sòbri, podèm encara comptar sièis claus de voltas escultadas a las armas de Vesian Valeta e de sa femna.
En tot son mai de 25 representacions de las armas dels fondators que figuran dins l’ensemble dels bastiments del monestièr çò que revèla una volontat fòrta d’aficar sa marca pels sègles a venir. L’amplor del chantièr de construccion de la chartrosa Sant-Salvador deguèt representar una soma d’argent colossala e lo cople i volguèt segurament daissar sa marca d’un biais ostentatòri.
Sorgas principalas : Ch. EVRARD, « L’ancienne chartreuse Saint-Sauveur : une architecture du silence. », Patrimòni n°17 nov-dec 2008, http://fr.wikipedia.org/wiki/Chartreuse_Saint-Sauveur, E.CABROL, « Annales de Villefranche de Rouergue. », Tome 1, éditions Le livre d’histoire ; FRAMOND (M. de), «Sceaux rouergats du Moyen Age », Archives Départementales de l’Aveyron, éditions françaises d’arts graphiques, 1982.
