Article paregut dins lo n°95 de novembre-decembre 2021 de la revista Patrimòni.
Tornam dins aqueste numèro sus la preséncia de l’eraldica dins nòstre environament patrimonial. Las arts eraldicas son tanben presentas dins los monuments civils de nòstra region, que sián ancians o mai modèrnes. D’efièch, coma o disiam dins la primièra partida de nòstre estudi, l’eraldica s’escapèt rapidament dels camps de batalhas medievals per s’espandir dins tota la societat.
Castèls e ostalses
Çaquelà, es ben natural que siá dins los castèls o dins las residéncias aristocraticas qu’ajam lo mai d’astre d’encontrar d’armariás. La preséncia d’escuts pinturats e de bandièras sus las tors e las entradas dels castèls es atestada a partir de la segonda mitat del sègle 12 e probablament abans. Al moment de l’omenatge per la reconeissença d’un castèl, lo senhor sobiran fasiá desplegar sa senheira al som de la tor màger e fasiá cridar son nom o son crit de guèrra. Aital per exemple, los castèls dependents de l’abadiá Sant-Guiral d’Orlhac èran reconeguts al crit de « Orlhac ! Orlhac ! Per Guiral e per l’abat ! » lançat dempuèi lo naut del capdolh.
Mas escuts de fusta e bandièras de teissut an ara desaparegut mas nos demòra urosament las armariás escultadas de que la mòda s’espandiguèt a partir de la segonda mitat del sègle 13. Aquestes testimònis eraldics s’encontran lo mai sovent sus de partidas dels edificis importantas simbolicament e plan vesedoiras. Los podèm encontrar dins de castèls bèls coma suls ostalasses de cavalièrs de reng inferior e quitament sus d’ostals borgés o de mestierals.
Pòrtas, fenèstras e faciadas…
Incontestablament, son los portals, las pòrtas e los portanèls qu’aculhissián lo mai sovent las armas del linhatge o del senhor del luòc que marcava aital de sa preséncia identitària l’entrada de son ostal. Sovent escultadas sul timpan o sus la clau de volta, las armas s’expausavan d’aquel biais a l’agach de totes.
Las claus de las fenèstras ogivalas e mai tard los culòts de las fenèstras amb mainèls podián atanben rampelar las armas del mèstre d’ostal.
Enfin, mas mai rarament, la faciada podiá presentar de pèiras aparentas armoriadas. Dins aqueste cas, una observacion atentiva deu çaquelà avaluar la possibilitat d’un remplèc dins lo parament d’una placa armoriada plaçada aquí posteriorament (i tornarem mai luènh).
Claus de voltas, chiminièiras, escalièrs…
L’interior dels bastiments podiá tanben presentar una seria d’escuts plaçats ostensiblament sus d’elements considerats coma los mai nòbles. Coma dins las glèisas, las claus de voltas dels castèls medievals ne podián portar. A partir del sègle 15 e fins al sègle 17, lo mantèl de la chiminièira monumentala del castèl o de l’ostal portava plan sovent l’escut linhatgièr. I podèm ajustar l’usatge de far figurar sas armas sus las placas foguièras en metal qu’apareguèt al sègle 16.
Enfin, mai que mai a partir del sègle 18, los elements escultats o las ferretariás de las barrandas dels escalièrs exteriors coma interiors, dels balcons, de las grasilhas dels portals, siaguèron ondradas d’escuts de fèrre-fabregat.
Pinturas muralas, plafonds pinturats
Una mena de decòr eraldic que sembla èsser estat plan espandit en Occitània medievala siaguèt la frisa eraldica pinturada sus las parets de las salas senhorialas o sus las fustas dels plafonds. Aquestas pinturas podián tanben representar de cavalièrs en accion de batèsta o de torneg. Malurosament, la màger part d’aquestas òbras an ara desaparegut mas las que demòran son un testimoniatge preciós de l’esplendor dels decòrs interiors dels ostalses medievals occitans.
Mòbles, objèctes del quotidian…
Lo mobilièr portava frequentament las marcas identitàrias dels linhatges coma lo mòstran los ancians inventaris faches a l’escasença dels eiretatges e conservats dins los arquius. A l’ora d’ara, demòra pauc de traças d’aquesta preséncia eraldica sus d’objèctes qu’avián una durada de vida pro limitada. Sols qualques mòbles medievals, d’elements d’orfebrariá o de vaissèla, de rares manuscrits conservats dins los musèus o los arquius pòdon encara testimoniar de l’espandiment eraldic dins los sègles passats.
En defòra dels castèls o ostalses.
D’escuts armoriats se pòdon tanben observar sus de bastiments o de monuments civils institucionals coma los ostals de comuna, los grifols, los monuments als mòrts… Son sovent alara datables de periòdes mai recents (sègles 19 e 20). Çaquelà qualques rares testimònis eraldics dels ancians consolats se pòdon observar de còps.
D’ancianas infrastructuras civilas coma las tors de muralhas vilatgesas o los ponts pòrtan encara los escuts dels senhors o de las institucions que los faguèron bastir.
Qualques escuts senhorials pòdon tanben èsser presents sus de bòlas isoladas o sus d’ancianas mesuras conservadas dins d’unes vilatges.
Los decòrs eraldics remplegats
A partir del sègle 19 e probablament gràcia a l’interèst que comencèt de naisser per « las antiquitats », un cèrt nombre d’elements del patrimòni eraldic escultat siaguèron sauvats de l’oblit en èsser remplegats dins de novèlas construccions. D’efièch, la destruccion d’un grand nombre d’edificis ancians a aquesta epòca entrainèt la pèrda d’un nombre considerable d’òbras eraldicas qu’i èran presentas. Aqueste fenomèn siaguèt amplificat per las leis eissudas de la Revolucion que comandavan la destruccion pura e simpla d’aquestes decòrs considerats coma de simbòls de l’Ancian Regime. Urosament, dins d’unes casses, per de rasons que nos escapan sovent, de decòrs eraldics siaguèron remplegats pels bastidors e plaçats lo mai sovent sus las faciadas d’ostals nòus e quitament sus de simples bastiments agricòls.
Vaquí, ara sètz assabentats sus l’importància de la part de l’eraldica dins nòstre patrimòni regional e esperam que vòstre agach serà mai afustat per reperar aquestas òbras capablas de contar de destinadas individualas, familialas e collectivas qu’escriguèron una part de nòstra istòria.
Olivièr Daillut-Calvignac
